Stop de radicalisering

09 maart 2016

In augustus 2010 was ik voor de eerste keer als Leraar zonder Grenzen in Rwanda. Europees commissaris voor Ontwikkelingshulp Karel De Gucht wees Rwandees president Kagame toen met de vinger omdat er kindsoldaten uit zijn land vertrokken om te vechten in Oost-Congo. Toen nog geen jaar later de Syrische burgeroorlog uitbrak, vertrokken de eerste Belgische kindsoldaten en zelfmoordkandidaten om mee te strijden in het gewapende conflict dat uitgroeide tot de clash tussen IS en de rest van de wereld. Na enkele jaren kunnen we maar één ding met zekerheid vaststellen: hier was onze samenleving niet op voorbereid.

Als Schoolmakers kregen we reeds enkele keren de vraag van gespecialiseerde organisaties of we wilden samenwerken rond dit thema en of we een antwoord hadden op de vraag hoe een school kan omgaan met geradicaliseerde jongeren. Een uiterst relevante vraag die om verdieping vraagt.

De Briste krant The Independent kopte een paar weken geleden nog dat hét antwoord zich in Vilvoorde bevindt. Burgemeester Hans Bonte deed er uit de doeken hoe zijn stad radicalisering bestrijd met “kindness”. Interessant genoeg om na te gaan of de euforische toon van het artikel terecht was en of er in Vilvoorde voor ons wijsheid te rapen viel.

Op een koude winterochtend werd ik door Bonte onthaald in zijn kantoor.

 Met uw bloot gat in de boom klimmen

 “Als vijf pubers aan een zesde zeggen dat hij met zijn bloot gat in een boom moet klimmen, dan zal die dat in het merendeel van de gevallen doen”, stelt Bonte. Radicalisering is een sluw proces waarin groepsdruk een grote rol speelt. De kwetsbaarheid van pubers voor groepsdruk is niet nieuw. De manieren waarop die druk wordt uitgevoerd, nam enkele jaren geleden echter radicale proporties aan.

Er zijn volgens Bonte heel wat factoren die ertoe bijdragen dat een jongere op een bepaald moment radicaliseert. Bovendien is het samenspel van die factoren verschillend van persoon tot persoon.

 “We moeten er voor zorgen dat jongeren sterker uit hun puberteit komen, en niet door zwakheid ten prooi vallen aan rekruteerders van radicale groeperingen,” stelt Bonte. “Vooral allochtone jongeren van de tweede en de derde generatie komen in een identiteitsconflict terecht. Ze vallen tussen de Westerse en de Arabische wereld in en grijpen naar het duidelijkste antwoord: de radicale Islam. Die eenzijdige en simplistische benadering van de Islam biedt volgens Bonte een duidelijke houvast voor een bepaalde groep jongeren die dreigen te zwichten onder de prestatiedruk in onze maatschappij. “Die druk is enorm, voor àlle jongeren trouwens. Uitgerekend veel allochtone jongeren groeien op in sociaal achtergestelde milieus. Ze hebben extra veel moeite om hun autochtone leeftijdsgenoten bij te benen op school door taalzwakte. Ook op materieel vlak merken ze dat ze zich minder kunnen permitteren. Op die manier maak je hen heel beïnvloedbaar voor mensen die hen zeggen dat onze maatschappij hen bewust achterop stelt en wilt vernederen. Die rekruteerders beloven hen het Paradijs en zeven maagden. Een brok testosteron van 17 jaar durft daar al eens voor te zwichten. Er zijn informele netwerken actief in deze streek die een jongere op 24u tijd aan het front in Aleppo krijgt. Het kan bijzonder snel gaan. We plukten al jongeren van het vliegtuig in Düsseldorf enkele uren nadat ze thuis vertrokken waren”.

De oorzaken zijn echter veel complexer en genuanceerder dan louter de sociaal-economische achterstelling.

 “In het geval van autochtone geradicaliseerde jongeren is het heel vaak een doorgedreven schreeuw om aandacht. We merken ook dat er heel vaak een verstoorde vader-zoon relatie in het gezin speelt: gezinnen met afwezige vaders, of vaders die enkel bestraffend optreden, brengen vaker geradicaliseerde jongeren voort. Die jongeren missen warmte en erkenning. Ze zoeken zelf hun weg op het internet, of worden aangesproken door rekruteerders die hen in het vizier krijgen. Die paaien hen met sympathieke praatjes, pseudo-kameraadschap en loze beloftes”.

Wat de religieuze kant van de zaak betreft, merken we ook dat een groot deel van de imams de aansluiting met de jongeren mist. De jongeren vinden hun weg niet meer naar moskeeën waar een vredelievende Islam wordt gepredikt. Het internet is voor hen dé bron bij uitstek geworden waar ze informatie over hun geloof opzoeken. En daar spelen radicale groepen gretig op in: het internet wemelt van de fundamentalistische interpretaties van bepaalde delen van de Koran.

“Als ik met geradicaliseerde jongeren en hun ouders samenzit, merk ik dat de kleinste vonk soms aanleiding kan zijn om zich af te zetten tegen onze maatschappij: een gebroken liefde, een verbale vernedering door vrienden, een racistische toespeling op de bus… Het bewijst dat die jongeren op dat moment juist een vangnet nodig hebben dat hun zelfvertrouwen aansterkt. Op dat inzicht is onze aanpak gebaseerd”.

Ze spinnen een cocon

Rekruteerders gaan te werk volgens twee basisprincipes: isoleren en indoctrineren. Ze praten via sociale media op de jongere in opdat hij belangrijke sociale contacten zou doorbreken. Ze spinnen een cocon rond de jongere en weken hem zo los uit zijn vertrouwde omgeving. “Ze gebruiken steeds dezelfde argumenten om de jongere ervan te overtuigen dat zijn omgeving niet deugd. Hun slachtoffers worden aangespoord om weg te blijven uit de voetbalclub omdat er pintjes gedronken worden. De school is slecht omdat vrouwelijke leerkrachten er geen hoofddoek dragen of mannen er openlijk homo kunnen zijn. Op den duur worden zoveel zaken “haram” (onrein) dat ze zich een vreemde gaan voelen in hun dagdagelijkse omgeving. Het ideaalbeeld van een kalifaat waar alles “halal” is (rein) wordt dan wel zeer aanlokkelijk”.

Allemaal rond de tafel

De aanpak in Vilvoorde brengt alle betrokken partijen rond de tafel. Van zodra er melding wordt gemaakt dat een jongere radicaliseert, wordt een groep samengesteld van invloedrijke personen die een netwerk vormen rond de jongeren. “We brengen ouders samen, vrienden, mensen van de moskee, de politie, leerkrachten die invloed hebben, CLB… De samenstelling verschilt natuurlijk van jongere tot jongere. Eén boodschap is belangrijk: jouw plaats is hier, we zijn allemaal verbonden en komen voor elkaar op. De jongere moet dat gevoel krijgen op zoveel mogelijk plaatsen waar hij komt.” Binnen de groep wordt afgesproken wie het verdere gesprek aangaat met de jongere. Er wordt ook een case manager aangeduid die de systematische opvolging voor zijn rekening neemt.

Bonte geeft duidelijk aan dat de aanpak al een paar keer heeft verhinderd dat een jongere naar het front vertrok. “Maar we zijn er nog lang niet, en er is al zeker geen reden tot euforie. Onze jongeren worden geïndoctrineerd met heel gevaarlijke ideeën, laat dat duidelijk zijn. Naast deze aanpak zijn ook repressieve maatregelen nodig. Zo pleit ik voor het intrekken van paspoorten zodat reizen naar het buitenland onmogelijk wordt. Dat idee komt van moeders die smekend aan mijn deur stonden”.

De rol van het onderwijs

De rol van het onderwijs binnen de preventie en aanpak van radicalisering is groot. De zoekende houding van vele directies en leerkrachten ook. “Waar we onmiddellijk mee moeten stoppen, is de houding aan te nemen dat het niet ons probleem is. Dat is het wel. Dit is een collectieve verantwoordelijkheid. Jammer genoeg heerst soms de reflex van hulpverleners om hun handen van de zaak te halen van zodra de problematiek niet samen te vatten valt in één diagnose waar één simpele remedie voor bestaat. Bovendien worden vaak “privacy-redenen” ingeroepen op het moment dat cruciale informatie moet worden doorgegeven. Dat resulteert vaak in een situatie waarbij iedereen op de hoogte is van het probleem, maar niemand actie onderneemt. Dat zijn geen verwijten, maar vaststellingen. Belangrijk is om te kijken naar wat de hulpverleners nodig hebben om krachtdadig op te treden”.

Daarom voert Vilvoorde actief informatiecampagnes naar scholen, politiemedewerkers, moskeewerkingen, verenigingen… om hen te ondersteunen in hun aanpak. “Cruciaal is bijvoorbeeld de omschrijving van de taak van de leerkracht Islam. Voor veel jongeren is hij/zij een van de weinige rolmodellen binnen een onderwijs waarvan het merendeel van de leerkrachten blanke vrouwen zijn uit oorspronkelijk katholieke gezinnen”.

Het topje van de ijsberg

“We moeten graven,” vat Bonte samen. “Mijn tip naar leerkrachten is om het gesprek niet uit de weg te gaan. Uitlatingen die wijzen op radicalisering zijn vaak maar het topje van de ijsberg. Vaak heerst er een onderliggend gevoel van onbehagen in onze maatschappij, net op het moment dat jongeren veel nood hebben aan bevestiging. We mogen hen niet als vijanden behandelen. Het is belangrijk om de cohesie in onze samenleving terug zo sterk mogelijk te maken. Niemand mag uit de boot vallen. Met warmte doe je een ijsberg smelten.”

Voor Schoolmakers is de aanpak van Hans Bonte niet die enige zaligmakende. Wat ons aantrekt in zijn aanpak, is dat hij zich onderscheidt van vele andere initiatieven door de individuele benadering, en het feit dat er in Vilvoorde resultaten geboekt worden. Sinds mei 2014 vertrok uit Vilvoorde geen jongere meer naar Syrië.

We zitten regelmatig samen met mensen die inzicht proberen te krijgen in deze problematiek en/of een andere aanpak hanteren.

Aarzel niet om eigen ervaringen, inzichten of bedenkingen te posten op onze blog of als reactie op de sociale media.

Hierbij vragen we uitdrukkelijk respect te betonen voor alle opvattingen binnen het debat.

Jan Royackers