Het belang van school voor kwalificatie en ‘menswording’. Een boeiend gesprek.

10 december 2018

Mensen die hoog gekwalificeerd zijn, relativeren vaak het belang van kwalificatie.

Deze stellige uitspraak was het begin van een inspirerend gesprek tussen An-Sofie Verheye, studente pedagogiek aan de KULeuven en stagiaire bij Kleur Bekennen en Schoolmaker Saskia Vandeputte over Gert Biesta en de drie onderwijsdimensies die hij onderscheidt: kwalificatie, socialisatie en subjectificatie (persoonsvorming)*. Het opent meteen de deuren naar het actuele debat omtrent de vraag of er niet te veel gefocust wordt op het belang van kwalificatie in ons huidig onderwijssysteem. Toetsen, CITO, examens, schoolresultaten. Er wordt continu gemeten of leerlingen over de vereiste kennis en vaardigheden beschikken om later in de samenleving te kunnen functioneren. Hoe beter onze leerlingen scoren, hoe hoger ons Belgisch onderwijssysteem internationaal gerankt wordt. Hervormingen in het onderwijs staan dan ook vaak in het teken van die internationale vergelijking. Volgende krantenkoppen illustreren de focus op kwalificatie: “Fitte kinderen behalen betere schoolresultaten” “Slechts helft studenten behaalt binnen vijf jaar bachelordiploma” ”Antwerpen gaat rapport van elk kind opvolgen”. Maar gaat er wel voldoende aandacht naar persoonsvorming en socialisatie binnen ons onderwijssysteem? “Het is makkelijk voor hen met een gewaardeerd diploma om te stellen dat er meer aandacht naar persoonsvorming en socialisatie moet gaan, zij beschikken immers over de geschikte kwalificaties” argumenteert Saskia Vandeputte. De hoofdvraag die we ons echter moeten stellen is de volgende: kunnen we de drie dimensies wel zo strikt van elkaar onderscheiden?

Volgens Saskia Vandeputte kunnen we de onderwijsdimensies in de praktijk eigenlijk niet los van elkaar zien.

De manier waarop je als leerkracht voor de klas staat en de leerlingen ondersteunt in het opbouwen van kennis, vertelt meteen ook iets over de normen en waarden die de leerkracht als persoon wil meegeven aan de leerlingen.

Impliciet geeft hij of zij zo aan de leerlingen mee “hoe we het doen in onze samenleving”. Kwalificatie, socialisatie en zelfs subjectificatie zijn hier al in elkaar verweven. Eerder dan het trachten te focussen op het besteden van voldoende aandacht aan elke dimensie, is de uitdaging voor leerkrachten en de school in zijn geheel vooral het bewust worden van wat ze impliciet en expliciet aan hun leerlingen meegeven, waarom ze een bepaald voorbeeld gebruiken of waarom ze op een bepaalde manier reageren op wat hun leerlingen zeggen of doen.

Kan het leraren kwalijk worden genomen dat ze zich daar misschien niet voldoende bewust van zijn?

“De lijst met verantwoordelijkheden van leerkrachten is al erg lang.”, zo antwoordt Saskia Vandeputte op deze vraag. “Ik denk dat het een beroepsgroep is waar sowieso een grote drive aanwezig is om van de leerlingen burgers te maken die het goed doen in en voor deze wereld. Maar wat ik vaststel is dat mensen zichzelf soms beperkingen opleggen of niet voldoende de kansen nemen die er al zijn. Zo zijn er rond het evalueren van de leerlingen bijvoorbeeld wel richtlijnen, maar er is nog steeds speelruimte om hier een zelfgekozen invulling aan te geven.” Die bewustwording helpt nochtans bij het maken van bepaalde keuzes en het zichtbaar maken van alternatieve mogelijkheden. “Dat gaat dan bijvoorbeeld over handboeken. Welk wereldbeeld roepen de gebruikte methodes in een handboek op? Wat wil ik als leerkracht doorgeven? Wat vind ik van belang? Hoe verhoud ik mij ten opzichte van de wereld?” Het kernargument is dat door dit soort vragen te stellen en zich bewust te zijn van wat een bepaalde manier van onderwijzen met zich meebrengt, er ruimte gecreëerd wordt om de school, de klas en de lessen zo te organiseren dat er een gezond evenwicht tussen de drie dimensies bereikt wordt.

Hoe zit het met de rol van de leerkracht in het proces van subjectificatie?

Het ondersteunen van leerlingen in hun proces van persoonsvorming is belangrijk en kan enkel gerealiseerd worden door hen ook bepaalde kennis en vaardigheden mee te geven.

Een voorbeeld van een essentiële vaardigheid is dialogeren. Jongeren mogen zoeken naar zichzelf en het oneens zijn met bepaalde meningen en gebeurtenissen en weerstand bieden, maar die weerstand kan op verschillende manieren verbaal en non-verbaal geuit worden.

Afhankelijk van hoe die weerstand geuit wordt, is deze al dan niet een betekenisvol element binnen de ontwikkeling van een individu tot subject. Als iemand niet over die vaardigheid beschikt – en dat kan zowel bij jongeren als bij volwassenen het geval zijn – werkt weerstand niet alleen erg vermoeiend, maar ook vertragend. Er zijn bepaalde grenzen waarbinnen jongeren zich geleidelijk aan moeten leren bewegen en dat leren vraagt tijd, maar vooral ook vaardigheid, kennis en training en dit binnen een schoolcultuur waar de leerling zich niet alleen thuis voelt, maar zich ook gerespecteerd weet. Het ontmoeten van andere meningen en van de wereld buiten zichzelf moet daarom goed gefaciliteerd worden door zowel de leerkracht als de schoolcultuur. De gestelde grenzen mogen natuurlijk in vraag gesteld worden, maar dit gebeurt best op een verantwoordelijke manier. Dan pas wordt weerstand een betekenisvol iets, argumenteert Saskia Vandeputte.

Ligt de focus dan te sterk op kwalificatie in het Vlaams onderwijslandschap? Misschien wel, maar kwalificatie is vaak een essentiële vereiste om aan persoonsvorming en socialisatie te kunnen doen. In de woorden van Saskia Vandeputte: ”Wat ik vooral wil zeggen is dat het in de praktijk heel weinig gescheiden werelden zijn.”

Opgetekend door An-Sofie Verheye, studente pedagogiek aan de KULeuven en stagiaire bij Kleur Bekennen

—————————

Naar aanleiding van dit artikel, kwam er tussen collega-Schoolmakers Stijn Dhert, Saskia Vandeputte en Bert Smits een (mail)conversatie op gang. Inspirerende reflecties over het belang van onderwijs voor ‘menswording’, over hoe ‘gekwalificeerd zijn’ niet per definitie gelijkstaat aan ‘geletterd zijn’ in iets (en evenmin vice versa), over de link tussen de theorie van Biesta en  de 4 pillars of Education (Delors rapport, 1996).

Stijn Dhert besluit met een citaat uit dit artikel: “Perfectie is niet van deze wereld. Of zoals Maritain het uitdrukte in ‘Humanisme Intégral’: “Nooit is het definitieve evenwicht bereikt, men is steeds onderweg”.Dat geldt ook voor die drie Biestaiaanse opdrachten voor het onderwijs: ze zijn alle drie van belang en er is geen volgorde, maar afhankelijk van het perspectief zijn er wel accenten. Als een accent leidt tot het veronachtzamen van een van de drie elementen, dan wordt dat element dat wel de aandacht krijgt an sich al minder kwalitatief/minder juist/minder relevant – net omdat het niet gezien wordt in de potentiële volheid die precies wordt gegarandeerd in evenwaardige relatie met de andere componenten. Net zoals met de 4 pillars of education.

Of hoe een interview kan leiden tot boeiend collegiaal mailverkeer. Bedankt An-Sofie, het heeft ons doen denken en delen!

Saskia Vandeputte

*Een definitie van de drie onderwijsfuncties zoals beschreven door G. Biesta:

Socialisatie
= leerprocessen waarbij mensen deel leren uitmaken van tradities en praktijken die als algemeen geldend worden beschouwd en tot stand komen doordat mensen al doende leren participeren in gangbare culturele, politieke, sociale en professionele ordes

Kwalificatie
= een vorm van cumulatief leren waar die kennis, vaardigheden en attitudes verworven worden die door de samenleving als belangrijk worden beschouwd.

Subjectificatie
= komt tot stand wanneer het vanzelfsprekend handelen van mensen wordt uitgedaagd. Je wordt als individu uitgedaagd om je eigen identiteit, maar ook je plaats in de wereld te herbekijken, om de eigen denkkaders in vraag te stellen en om dominante handelingspatronen te doorbreken.

Bron:
Schuermans, N., Jans, Marc, Vandenabeele, Joke, Oosterlynck, Stijn, & Holemans, Dirk. (2017). Solidariteit in superdiversiteit: Handvatten voor concrete actie. Leuven: Acco.