Cocreatie: meer dan een hype?

24 augustus 2017

Ik raak de tel kwijt. Het onderwijsveld blijft me vragen naar begeleidingen over cocreatie en over cocreatief leiderschap. Een mens (of toch ik) stelt zich dan vragen, zoals: Waar blijft die interesse voor cocreatie vandaan komen? Zal de aandacht voor cocreatie er binnen een paar jaar nog zijn? Wat doen scholen met de knowhow over cocreatie? Wat levert het op?

hype, m. (-s), iets nieuws
dat tijdelijk sterk de aandacht
trekt, maar weinig voorstelt

Zelf ben ik er gerust in dat cocreatie en cocreatief leiderschap meer is dan een hype. Sowieso kan je nog moeilijk over een hype spreken wanneer een praktijk al bijna 20 jaar langzaam maar zeker binnensijpelt in ons onderwijs. Peter Senge beschreef al in 2000 in zijn bestseller Lerende Scholen hoe schoolteams via groepsinteractie hun collectieve denken en handelen transformeren. En hun energie en daadkracht kunnen mobiliseren om gemeenschappelijke doelen te bereiken.

Wij definiëren cocreatie als een proces van samen oplossingen creëren die tegemoet komen aan een algemeen belang. Waarbij de betrokkenen (1) een gedeelde kijk op een gewenste toekomst of toestand ontwikkelen en (2) samen acties bedenken waarmee ze de gewenste toekomst of toestand realiseren. Cocreatie is per definitie oplossings-, toekomst- en actiegericht. Alleen al daarom ervaren veel scholen cocreatie als een erg verfrissende aanpak.

Schoolleiders formuleren nog andere argumenten om meer in te zetten op cocreatie. Vorig schooljaar alvast bevestigd peilden we bij 114 directeurs en aanverwanten naar de belangrijkste redenen om te pleiten voor meer cocreatie in onze scholen. In de grafiek zie je hoe we de 385 antwoorden van de 114 respondenten toekenden aan 10 antwoordcategorieën.

De top drie van de schoolleiders komt overeen met de drie belangrijkste argumenten die ook wij onderscheiden.

1. Cocreatie realiseert draagvlak. Want, de betrokkenen (leraren, ouders, partnersorganisaties, kinderen of jongeren, e.a) kunnen meewerken aan het uitwerken van oplossingen. Er ontstaat een collectief psychologisch eigenaarschap, wat samenhangt met het gevoel dat je, bijvoorbeeld als leraar, mee verantwoordelijk bent voor de implementatie van een verandering.
2. Cocreatie zorgt voor betere en meer duurzame oplossingen. Want, je werkt vanuit verschillende perspectieven aan de uitdagingen en je bundelt de competenties van de groep. Of anders gezegd: je maakt gebruik van het sociaal kapitaal dat in en rond je school aanwezig is.
3. Cocreatie versterkt de teamgeest. Want, als je mensen samen zet rond een uitdaging, gaan de betrokkenen (nog meer) beseffen en ervaren dat ze (1) gedeelde belangen hebben en (2) dat ze elkaar nodig hebben om uitdagingen doeltreffend aan te pakken. Dat gezamenlijk besef verhoogt ook de doelgerichtheid van het schoolteam.

Deze troeven van cocreatie winnen aan belang naarmate de uitdagingen waar je school voor staat complex zijn. Complexe uitdagingen hebben immers met elkaar gemeen dat je nog niet volledig vat wat er exact aan de hand is, laat staan dat je weet wat je er best mee doet. Ook ontbreekt het overzicht van welke factoren op welke manier in het spel zijn. Bovendien is een complexe uitdaging meerduidig: je bent niet zeker of je de situatie best zus of zo interpreteert. Dikwijls brengt dit met zich mee dat iedereen er een eigen mening over heeft.

En ja, de uitdagingen voor je school, scholengemeenschap of scholengroep worden complexer, bijvoorbeeld omwille van

• de grote economische en andere verwachtingen vanuit de samenleving,
• op til staande onderwijshervormingen,
• de toename van de diversiteit in je schoolpopulatie,
• de spanningen tussen nieuwe en minder nieuwe generaties leraren,
• de ongekwalificeerde uitstroom,
• de juridisering van de maatschappij die ook in het onderwijs binnen sijpelt,
• niet ingeloste infrastructuurbehoeften,
• bestuurlijke schaalvergrotingen en de tendens tot rationaliseren,
• de dwingende oproep tot de integratie van innovatieve leervormen,
• de volgende curriculumontwikkeling,
• …

Niemand heeft voor dit soort uitdagingen pasklare en standaard antwoorden. Deze complexe uitdagingen succesvol aanpakken, veronderstelt dat je beroep doet op de gedistribueerde intelligentie. Dit is de kennis van zaken die verspreid zit over de verschillende betrokkenen binnen en buiten je school. Ook de  wetenschap toont vandaag aan dat top down oplossingen voor complexe uitdagingen gedoemd zijn om te mislukken.

Al dan niet kiezen voor (meer) cocreatie in je school, hangt samen met de fundamentele vraag: Wat voor school wens je jezelf toe? Wil je een school die geneigd is om de statusquo na te streven? Wetende dat stil staan vaak achteruitgaan betekent. Of wil je een school die uitdagingen op een toekomst- en actiegerichte manier samen met de betrokkenen aanpakt?

Yves Larock