Iedereen leerlingbegeleider: de bijzondere leerkracht

01 april 2019

Ik denk dus ik ben is even logisch zoals ik voel me goed op school dus ik kom graag naar school. Jammer genoeg zijn er grote aantallen leerlingen in de tweede en derde graad secundair onderwijs die bijna altijd met tegenzin naar school komen. Dat leidt dikwijls tot ongewenst gedrag met alle gevolgen van dien. Ook de onderwijsinspectie 2.0 peilt naar het welbevinden van leerlingen ter indicatie van de kwaliteit van de school. Er zijn dus vele partijen gebaat met leerlingen die goed in hun vel zitten.

Inhoudelijke vakkennis is een vanzelfsprekende vereiste die we stellen aan leraren, maar het is de aandacht voor het welbevinden van alle leerlingen in de klas, die een leraar bijzonder maakt. De manier hoe leraren met hun leerlingen omgaan is een van de factoren die het welbevinden van leerlingen het sterkst bepalen. Het welbevinden van leerlingen valt door middel van kleine maatregelen gemakkelijk te beïnvloeden. Zo kan je als leerkracht  je superpowers gebruiken om letterlijk de kracht van het leren bij je leerlingen te manipuleren. En zo gaat de bal aan het rollen, want jongeren die zich goed voelen in de klas, komen liever naar de les, stellen minder ongewenst gedrag,…

Hoe doededa?

Elke school heeft een eigen cultuur die beïnvloed wordt door een bepaalde leerlingenpopulatie, de ligging en vele andere factoren. Een succesrecept dat geldt voor elke school bestaat niet. Het welbevinden van leerlingen valt te beïnvloeden op klasniveau en schoolniveau. Hieronder slechts enkele voorbeelden van de velen die er bestaan met een focus op klasniveau, specifiek voor leerkrachten secundair onderwijs.

1. Het geheim van verbinding

Als we in de winkel te veel geld terugkrijgen zullen we eerlijker zijn tegen de vriendelijke bakker dan tegen de norse bediende in een grote supermarkt. Je zal gemakkelijker initiatief nemen om het verslag van de vergadering te maken als je een compliment kreeg over je vorige verslag.

Verbinding betekent niet dat we als leraar ons levensverhaal of alle details van het weekend moeten vertellen aan de leerlingen.Volgens de zelfdeterminatietheorie hebben we naast de behoefte aan autonomie en competentie, ook een behoefte aan verbondenheid. De bevrediging van deze behoeftes dient als motor voor onze persoonlijke ontwikkeling en ons optimaal functioneren. In deze context betekent verbondenheid dat we een klasklimaat van veiligheid, waardering en ondersteuning creëren.

Veiligheid: een gezonde groepsdynamiek

Investeren in groepsbindende activiteiten brengt op en deze activiteiten zou men best bezien als een noodzaak in plaats van een extraatje. Van een klasdag in het begin van het schooljaar naar samen boterhammen eten in het park, het kan van alles zijn. In de laatste graad van het secundair onderwijs kunnen de leerlingen ook activiteiten organiseren met ondersteuning van de leerkracht, maar zonder zijn of haar aanwezigheid op de activiteit zelf. Afhankelijk van de kwaliteit van de sociale relaties in de klas hebben dit soort activiteiten meer of minder sturing nodig. In een klas waar regelmatig gepest wordt, is een toeziend oog van een leerkracht noodzakelijk.

De school is naast een plek om vakinhouden meester te maken, ook een plek om te experimenteren met gedrag. Opgroeiende jongeren hebben het moeilijk om in te schatten welk effect hun gedrag heeft op anderen. Soms frustreren leerkrachten zich als ze lestijd ‘verliezen’ in de klas aan het bespreken van conflicten en dergelijke. Deze tijd is immers niet altijd verloren, maar wederom een investering in duurzame positieve relaties. Het is een les in social skills (een van de sleutelcompetenties binnen de modernisering van het onderwijs) die minstens even belangrijk is als vakinhoudelijke kennis.

Waardering: je doet het goed

Er schuilt een enorme kracht in het benadrukken van wat leerlingen goed doen. Ga de uitdaging aan om elke week aan elke leerlingen minstens 1 gefundeerd compliment te geven over zijn/haar prestaties of zijn/haar gedrag en vervolgens aan te wijzen wat een volgende stap in het groeiproces van de leerling kan zijn. Uit onderzoek blijkt dat  de waardering voor de inzet van leerlingen afneemt naarmate ze ouder worden. De helft van de leerlingen uit de tweede en de derde graad secundair onderwijs geeft aan dat hij/zij complimenten mist. Vervolgens leert de positieve psychologie ons dat de leerwinst groter is als er in de verf gezet wordt wat er goed ging. Zo kan je bijvoorbeeld na een toets benadrukken welke vragen iedereen juist had.

Ondersteuning: hoe gaat het?

Naast het ondersteunen van het leerproces kan men als leerkracht ook de sociaal-emotionele toestand van leerlingen ondersteunen. Bijvoorbeeld een snelle check-in om te peilen naar het welbevinden leidt alleen al tot een hoger welbevinden. Het maakt onzichtbare processen zowel op individueel als op groepsniveau zichtbaar en het voorkomt misinterpretaties van gedrag. Leerlingen antwoorden dan vrijblijvend op gerichte vragen zoals ik heb vandaag een goede/slechte dag omdat…, of ik krijg stress van …  Als leerkracht zelf deelnemen aan een check-in zorgt er voor dat je deel wordt van de groep en er niet buiten staat. Eens je als leerkracht de organisatie onder de knie hebt, kan je de organisatie overlaten aan de leerlingen. Ongetwijfeld zit er iemand met jeugdwerkervaring of andere creatievellingen in de klas die leuke en korte  methodieken kunnen verzinnen voor check-in momenten.

2. Inspraak

We blijken ons beter te voelen als er tijdens een vergadering ruimte is voor onze ideeën en als niet alles van bovenaf opgelegd en beslist wordt, maar als we onze mening mogen geven. Dit geldt ook voor jongeren in de klas. Niet alleen verhoogt het welbevinden, ze worden eveneens gestimuleerd in het nemen van verantwoordelijkheid. Het is belangrijk in acht te nemen dat er niet enkel geluisterd wordt naar de mondige leerlingen, maar ook naar de leerlingen die geneigd zijn zich afzijdig te houden. Als inspraak een vaste plaats krijgt in het klasgebeuren, worden leerlingen actief betrokken en leren ze een hele resem sociale vaardigheden. Leerlingen zouden bijvoorbeeld zelf de data kunnen plannen voor het inleveren van taken of het afnemen van toetsen. Inspraak in evaluatiemethodes, uitstappen, de volgorde van lesinhouden, enz. vallen gemakkelijk te organiseren.

3. Als het dan toch misloopt

Er bestaat altijd een kans dat het dan toch misloopt en een leerling ongewenst gedrag stelt. Vooral temperamentvolle jongeren lopen meer kans om te botsen met leraren of andere leerlingen. Ook volwassenen botsen. Omgaan met ongewenst gedrag kan een zeer krachtige leerkans zijn op voorwaarde dat de focus op herstel ligt. Er zijn goede methodieken ontwikkeld om herstelgericht te werken met jongeren en hun gedrag dus gericht bij te sturen. Voor het ontwikkelen van een sanctiebeleid biedt een Vierladenmodel inspiratie. Dit model vertrekt vanuit het principe van rechtvaardigheid en houdt rekening met enerzijds de ernst van het ongewenst gedrag en anderzijds de frequentie. Men stapt af van het lineaire model waarbij de leraar een x-aantal nota’s in de agenda noteert en de leerling daarna automatisch strafstudie volgt. Het is een model dat ongewenst gedrag ontmoedigt, gedifferentieerd aanpakt en gewenst gedrag aanleert door middel van ongewenst gedrag te verdelen in vier categorieën. De consequentie is voor elke lade dan ook anders.

Optreden vanuit je macht in situaties waarin jongeren ongewenst gedrag stellen, wil zeggen dat je een leerkans laat liggen. Het gedrag van de jongere zal misschien even veranderen uit angst voor de sanctie of reactie, maar jongeren moeten leren om constructieve houding aan te nemen na een conflict. Als dit een gezamenlijk opvoedingsdoel kan worden, zijn er hopelijk minder vechtscheidingen en minder agressie op het werk in de toekomst.  

Lydwin Bulckens

Interesse voor een adviesgesprek, lezing of workshop over dit thema? Contacteer ons op info@schoolmakers.be

---

Boekentip:

D’AES M. (2016). Gewenst gedrag en sanctiebeleid op school. Een 4 lademodel, Politeia, Brussel

Geïnspireerd door:

Bellens, K., Van Landeghem, G., & De Fraine, B. (2012). Review naar indicatoren voor het maximaliseren van leerprestaties, leerwinst en welbevinden op basisscholen.

Departement onderwijs en vorming (2016). Beleidsplan voor welzijn en welbevinden in onderwijsinstellingen. Geraadpleegd op https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/beleidsplan-voor-welzijn-en-welbevinden

Onderwijsinspectie (2016). Onderwijsspiegel. Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Geraadpleegd op https://www.onderwijsinspectie.be/sites/default/files/atoms/files/Onderwijsspiegel_2016.pdf

Onderwijsinspectie (2017). Referentiekader met betrekking tot onderwijskwaliteit. Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Geraadpleegd op https://www.onderwijsinspectie.be/sites/default/files/atoms/files/OK_bronnendoc_LOW.pdf

Onderwijsinspectie (2018). Onderwijsspiegel. Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Geraadpleegd op https://www.onderwijsinspectie.be/sites/default/files/atoms/files/Onderzoeksrapport%20Leerlingenbegeleiding%20%28januari%202018%29_0.pdf

Van Landeghem, G., Van Damme, J. (2002). Welbevinden en prestaties in de eerste en de tweede graad van het secundair onderwijs: een onderzoek over de achteruitgang gedurende het secundair onderwijs van leerlingattitudes die te maken hebben met de school (september). KUL. Centrum voor secundair en hoger onderwijs, Leuven.

Van Petegem, K., Aelterman, A., Van Keer, H., & Rosseel, Y. (2008). The influence of student characteristics and interpersonal teacher behaviour in the classroom on student’s wellbeing. Social Indicators Research, 85(2), 279-291.