Iedereen Schoolmaker

Is jouw school een lerende organisatie?

Je zou denken van wel. Leren en school zijn immers twee begrippen die nauw met elkaar samenhangen. En toch leert de praktijk dat de school vooral gebouwd is als een machine gericht op het ‘efficiënt’ leren van de leerlingen en niet zozeer op het leren van leerkrachten. Dat is meteen ook de grootste leerblokkade. De structuur van de school helpt niet om te leren. Er is weinig tijd om bewust stil te staan bij je eigen leerproces als leraar. Op school draait het immers om standaardisatie en routines. Pogingen om daarvan af te wijken – bijv. door een nieuwe collega die eens een andere aanpak voorstelt – worden dan ook vaak van de hand gewezen. In mijn werk als begeleider van scholen in verandering valt het me iedere keer op dat er voor innoverend leren weinig plaats is. Externe ondersteuners worden vooral gezien als mecaniciens.  Zo kreeg ik tijdens een studiedag een vraag van een leerkracht die moeite had met haar klasmanagement. Sommige leerlingen zijn erg kritisch en stellen haar aanpak openlijk in vraag. Ik stel haar een aantal vragen waaruit blijkt dat ze onvoldoende scherp kan maken waarom ze bepaalde didactische keuzes maakt. Haar visie op leren is onvoldoende aangepast aan de hedendaagse leernoden. Ik merk echter dat de leerkracht niet blij is met mijn antwoord. Ze vindt het te complex. Ze wil een concreet antwoord dat ze meteen kan inzetten om zo het probleem op te lossen. Net zoals een mecanicien aan een aantal knoppen draait en het probleem ‘oplost’. Ze is bereid om een aanpassing te doen maar niet om fundamenteel haar uitgangspunten in vraag te stellen en dus te innoveren.

De kloof tussen een bestaande routine en het installeren van een nieuwe routine is voor vele leerkrachten erg groot. Het leven op school zit vol routines maar geen voor ‘leren’ zelf: het past niet in het dagelijks ritme op school. En als er dan wordt geleerd gebeurt dat vooral incidenteel en niet structureel. De school is op dat vlak te vergelijken met een rijdende trein waaraan je hier en daar sleutelt. Je gaat niet de sporen verleggen of een andere trein op de rails zetten. Pedagogische studiedagen zijn daar het beste voorbeeld van. Het gaat vaak om losse onderwerpen die niet passen in een breder innovatietraject op school. De hectiek van de dag maakt het voor de hand liggend om te kiezen voor veilige, bewezen manieren van werken. Experimenteren is lastig – en zelfs onverantwoord.

Deze vorm van aanpassend leren heeft dan ook lang gewerkt maar is niet langer vol te houden. De maatschappelijke druk op scholen om te innoveren en dus fundamenteler te leren en veranderen neemt toe. Bovendien kom ik heel wat individuele leerkrachten tegen die haast smeken om ‘ruimte’ om te kunnen leren. Ze willen daar graag structureel tijd voor maken. Het gaat daarbij niet enkel over het individueel professionaliseren maar vooral over het samen leren.  Ze willen kennis en ervaring delen met anderen om zo een bijdrage te leveren aan complexe uitdagingen op school. Daar ligt een enorme kans. Om die te grijpen is het slim om op school te werken aan een leerroutine.

Dat doe je best samen met het team en op maat. Je koopt dus geen ‘kant en klare’ vorming in maar ontwerpt samen met de collega’s het eigen leerproces. Dat is veel motiverender en geeft mensen vat op hun leren. Daarnaast is het goed om te beginnen bij de eigen beroepspraktijk van leerkrachten. Daar liggen de meest urgente vragen. Het loont de moeite om leraren met elkaar – en waarom ook niet met hun leerlingen in gesprek te laten gaan over hun werk.  Probeer daarin te vertrekken vanuit een gewenste situatie veeleer dan vanuit frustratie. Creëer een sfeer van samen onderzoeken wat werkt en hoe het beter zou kunnen. Samen onderzoeken impliceert overigens het stellen van vragen. Wellicht de belangrijkste competentie van een lerende organisatie. Eens deze basis gelegd wordt, is het tijd voor meer structurele ingrepen. Creëer meer gelegenheid voor leerkrachten om elkaar te ontmoeten – binnen en buiten de school. Laat ze samenwerken in teams. Maak ruimte om te experimenteren en om te leren van fouten. Zo bouw je in de rijdende trein een krachtige toepassing die helpt om de hele trein te blijven vernieuwen.

Bert Smits