Job craften in onderwijs

16 juli 2018

Als loopbaanbegeleider krijg ik regelmatig leerkrachten over vloer, vaak aan het begin van de zomervakantie. Stuk voor stuk mensen met een hart voor onderwijs, met vuur en passie voor kinderen. Toch stellen ze zich, op het moment dat ze bij mij binnen stappen, de vraag of onderwijs nog een plek voor hen is. En dan bloedt mijn hart. Al te veel gedreven, enthousiaste mensen verlieten het onderwijs omdat ze het gevoel hadden dat ze geen kant meer uit konden. Ik kan alleen maar hopen dat ze eerst alle job craft-knoppen hebben uitgeprobeerd.

Wat is job craften?

Doe je aan job craften, dan maak je op eigen initiatief aanpassingen aan je werk, waardoor dat beter aansluit bij wie je bent, wat je wilt en wat je kunt. “Jaja”, hoor ik je zeggen, “allemaal goed en wel, maar in het onderwijs is dat zo simpel niet”. Klopt, in het onderwijs kan je meestal niet van vandaag op morgen beslissen dat je nu even niet voor de klas staat, dat je een andere school zoekt of geschiedenis gaat geven in plaats van wiskunde. Toch kan je meer doen dan je op het eerst zicht denkt.

Vier job-craft knoppen

Je kan op vier manieren aan de slag met je job. (1) Je maakt aanpassingen in je takenpakket of in de manier waarop je je werk aanpakt. (2) Je verandert iets in de relaties en interacties met de mensen met wie je samenwerkt, met je collega’s, leerlingen, directie, CLB, etc. (3) Je verandert iets aan de context: de tijdstippen waarop je werkt, je verandert van locatie of je past je lokaal aan. (4) Je geeft een andere betekenis aan je werkt, je werk aan de beleving van je werkt met andere woorden, je gaat aan de slag met je manier van kijken, je overtuigingen, je beelden en verwachtingen. Ik maak het even concreet aan de hand van vier leerkrachten* die ik begeleidde.  

Latifa (Taken)

Latifa komt voor de paasvakantie bij mij, ze staat in een concentratieschool in het basisonderwijs en diende haar ontslag in. Ze heeft het helemaal gehad met de kinderen, haar collega’s en de directie. Latifa is op zoek naar een job buiten het onderwijs.

Ik vraag door en blijkt dat ze de kinderen eigenlijk nog wel leuk vindt, ook kinderen uit een moeilijke context. Latifa heeft het vooral moeilijk dat ze geen ondersteuning krijgt vanuit de directie, de torenhoge administratie van leerlingvolgsystemen en zorgdossiers en collega’s die overvol zitten en daardoor niet meer buiten hun eigen klasmuren kijken. Ze heeft het gevoel dat ze haar ding niet meer kan doen.

Terugkijkend naar haar loopbaan, ze staat een vijftal jaar in het onderwijs, blijkt dat ze haar eerste jaar super genoten heeft van haar job. Toen stond ze in een kleine dorpsschool, met enthousiaste kinderen waar ze haar creatieve zelf compleet kon laten gaan. Die ruimte was er en nam ze graag in. De zorg voor de leerlingen die het nodig hadden, nam ze er op speelse wijze graag bij. Ik liet Latifa dromen over een ideale job. Bleek dat ze dan als zelfstandige verjaardagsfeestjes en crea-weken wou organiseren voor kinderen. We kwamen overeen dat tot de zomervakantie nog interims zou doen in verschillende scholen om te proeven van verschillende settings, ook een kleuterschool om te kijken of dat meer voor haar was.

Na enkele korte interims kwam ze in een school terecht waar ze een duo-baan deed met een oudere leerkracht waarvan ze het gevoel had dat het niet zo’n goede match was. Deze leerkracht was zo stipt en ordelijk, helemaal het tegenovergestelde van zichzelf. Bij het volgende gesprek was ze laaiend enthousiast. Het was de perfecte match. De andere leerkracht nam met plezier alle administratieve taken op zich en liet met evenveel plezier alle zotte en creatieve lessen aan Latifa over. Latifa wist dat dit was waar ze naar op zoek was, een goede match in een duobaan of in co-teaching waar zij creatief kan zijn en freewheelen en waar iemand anders haar aanvult of ondersteunt op het administratieve.

Juliette (Context)

Juliette is leerkracht Frans in het BSO. Ze werkte vroeger in de privé-sector, deed een GPB-cursus en staat nu een tiental jaar in het onderwijs. Ze is een super-leerkracht, eentje die de directie graag in het team heeft. Ze gaat geweldig om met de gasten en brengt ze effectief Frans bij. Ze is ook de drijvende kracht achter de uitstap naar Parijs, ze brengt de wereld in het Frans de klas binnen.

Het publiek op haar school wordt met de jaren uitdagender. Aangezien Juliette haar klassen goed mee heeft, krijgt ze vaak de zwaarste klassen. Maar dat weegt. Ze doet haar job graag, maar ze wil ook wel eens een minder zware klas. Ze heeft verschillende gesprekken met de directie om aan te geven dat ze het niet meer aan kan aan dit tempo, maar daar wordt niets mee gedaan. Ze heeft zin om te kijken of ze in het volwassenonderwijs iets kan betekenen. Om daar ruimte voor te geven, beslist ze om het volgende schooljaar 80% te werken in plaats van 100%.

Enkele maanden later, in het nieuwe schooljaar, zie ik haar terug. Juliette bruist weer van energie. Het volwassenonderwijsplan heeft ze van tafel geveegd. Ze geniet terug van het lesgeven én ze geniet van die ene vrije dag die ze heeft en waar ze helemaal haar eigen zin kan doen. Ze is nu vrijwilliger bij een lokale bioboer en maakt confituur voor het biowinkeltje.

Johannes (Relaties)

Johannes is secretariaatsmedewerker en staat halftijds in de klas. Hij is de trekker in verschillende werkgroepen. Hij is goed in organiseren, houdt overzicht, is stipt en ordelijk. Hij hecht veel belang aan gemaakte afspraken en het nakomen van beloften. Hij voelt zich erg verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de school.

De laatste maanden van het vorige schooljaar zat hij thuis met helse nekpijnen én had hij geen energie meer voor school. Johannes vraagt zich af of hij wel in het onderwijs moet blijven. Maar wat zou hij dan doen? Hij heeft geen idee. Uit de gesprekken blijkt dat hij graag in het onderwijs staat, maar hij vindt het niet meer fijn dat zijn collega’s alle verantwoordelijkheid in zijn schoot werpen voor werkgroepen en ICT-problemen. Daar bovenop heeft hij last van het feit dat ze met het team regels opstellen voor de leerlingen, maar dat leerkrachten er niet (streng) op toekijken. Leerlingen worden mondiger en niet iedereen kan er tegen op.

Bij het begin van het schooljaar spraken we af dat hij enkel nog voor die werkgroepen zou kiezen waarin hij graag aan wou deelnemen. Daarnaast zou Johannes duidelijk aan zijn collega’s meegeven waar ze wel of niet op konden rekenen dat hij het voor hen zou doen. En hij maakt voor zichzelf uit wat hij écht belangrijk vind om voor te strijden bij zijn collega’s en wat hij gaat loslaten.

Na enkele maanden gaf Johannes aan dat deze acties hem veel meer rust gaven. Hij zag ook in dat hij met zijn verantwoordelijkheidsgevoel veel zaken uit handen van zijn collega’s nam, zaken die ze nu zelf weer opnemen. En dat loopt ook goed…

Sarah (Betekenis)

Sarah komt bij mij en ze is helemaal op. Ook zij is leerkracht in het basisonderwijs. Ze staat een 15-tal jaar in het onderwijs, heeft drie kinderen en een man met een drukke job. Dit schooljaar werkte ze opnieuw fulltime nadat ze enkele jaren halftijds had gewerkt voor de kinderen. Ze twijfelt erover om terug naar een halftime te gaan, hoewel ze eigenlijk wel blij is dat ze weer een klas voor zichzelf heeft.

Sarah vertelt me hoe een gemiddelde week eruit ziet. Ze werkt 60 à 70 uur per week voor school. Enkel op vrijdagavond gunt ze zich een vrije avond. Alle andere avonden (inclusief zaterdag en zondag) werkt ze voor school, ook zondagvoormiddag gaat naar schoolwerk. Ze werkt elk jaar elke les helemaal opnieuw uit. Haar kinderen krijgen elke dag vers eten, gaan elke avond in bad, krijgen een verhaaltje, de kleren zijn gewassen, gestreken,… Sarah is een levende supermom met een fulltime job. Haar man geeft ‘s avonds nog sportles, dus hij is er meestal niet om te helpen. Geen wonder dat ze er bijna door zit. Sarah houdt voor mij een dagboek bij van haar tijdsbesteding. Ze beseft tijdens de bespreking van het dagboek dat dit een perfectionisme van de bovenste plank is én dat dit niet houdbaar is. De volgende afspraak haalt ze niet omdat haar oma net gestorven is, dus het duurt enkele weken voor ik haar weer zie.

Wanneer is haar terug zie, heeft Sarah een ware metamorfose ondergaan. Ze is kalm, relaxed en ziet het weer helemaal zitten. Ze vertelt dat ze besefte dat ze te veel te goed wou doen en dat ze nu anders tegen de dingen aankijkt. Goede lessen van vorige jaren worden gerecupereerd, in het weekend werkt ze enkel nog op zondagochtend aan haar lesvoorbereidingen en in de week gaat ze zelf op dinsdagavond sporten. Woensdagnamiddag is ze er voor de kinderen en gaat ze pas weer werken als ze in bed liggen. Drie keer per week in bad is genoeg en als de was uit de droogkast komt en ze kan het dadelijk opplooien, is strijken niet meer nodig. Een prachtig voorbeeld van hoe anders naar de dingen kijken, voor een wereld van verschil kan zorgen.

---

Vaak wordt gezegd dat onderwijs een gouden kooi is. Je bent benoemd (of staat op het punt benoemd te geraken) en hebt het gevoel dat je geen kant meer op kan. Ik nodig je uit om breder te kijken. Ik begeleidde ook mensen die in een andere school gingen werken, ze verloren hun benoeming, maar kregen er zoveel energie en nieuwe contacten voor in de plaats.

Twijfel je zelf aan je plek in het onderwijs? Neem het heft zelf in handen, ga aan de slag en hopelijk ontdek je dat er toch nog plaats is voor jou. Soms is het onderwijs effectief niet meer de plek waar jij je goed voelt, zoek dan een andere job. Doe het wel doordacht (of onder begeleiding). Breng jezelf in beeld: je talenten, drijfveren, energieboosters, energielekken. Leg je oor te luisteren, ondervraag vrienden en kennissen. Experimenteer, kies én spring.

Ik wens jullie een mooie zomer met veel ruimte voor dromen, denken, experimenteren en plannen!

Lies Lambert

Ga je graag zelf aan de slag met job craften? Het boek  ‘Aan de slag met job craften’ van Kessels & Smit loodst je doorheen de zes stappen van een job crafting proces. Wil je als directeur kijken hoe je job craften kan inzetten voor jouw leerkrachten, contacteer ons dan voor een verkennend telefonisch gesprek.

*De leerkrachten hebben in dit artikel fictieve namen.