Curriculumontwikkeling #1 – Bert Smits over het samen bouwen aan een opleiding

15 juni 2018

Bouwen aan de kwaliteit van een opleiding. Dat is waar curriculumontwikkeling om draait. In een nieuwe artikelreeks interviewt Schoolmaker Saskia Vandeputte vijf collega’s die  scholen ondersteunen bij het (her)ontwerpen van onderwijsprogramma’s.  

De reeks wordt afgetrapt door Bert Smits: sociaal pedagoog, doorbraakarchitect en procesbegeleider bij Schoolmakers, Tweeperenboom en het Mysterie van Onderwijs. Samen met Saskia heeft hij het over curriculumontwikkeling op zich, wat een goed curriculum is en hoe je naar curriculumontwikkeling kan kijken als proces.

Hier kan je de volledige podcast beluisteren. Het artikel hieronder vat de belangrijkste zaken samen.

Curriculumontwikkeling: wat is dat?

Bert: “Curriculumontwikkeling is een proces waarbij je samen nadenkt over ‘hoe gaan we onze leerlingen* die competenties bijbrengen die passen bij de opleiding die we aanbieden?’. Het komt er vooral op neer dat je onderdelen samen zet waarvan je denkt: dit vormt een geheel waardoor leerlingen inzichten en vaardigheden ontwikkelen zodat ze op het einde van de rit een goed opgeleide leerling zijn”.

Saskia: “Mijn aanvoelen is dat we daar in Vlaanderen nog niet zoveel bewust mee bezig zijn, klopt dat?”

Bert: ”Dat klopt, al wil ik wel een onderscheid maken met het hoger onderwijs, waar ze daar wel al even mee bezig zijn. Ook omdat het vaker beroepsgeoriënteerde opleidingen zijn. In het secundair onderwijs vind ik dat dat nog maar heel weinig gebeurt. Vaak omdat dit werk uitbesteed wordt aan de koepels die dan leerplannen ontwerpen. Daardoor splits je het denkwerk af van diegenen die het begeleidingswerk met leerlingen doen doen. Leerkrachten zouden zelf moeten nadenken over hun eigen onderwijs, met elkaar.”

“Wat je dan merkt is dat er nog altijd te veel gedacht wordt vanuit aparte vakken en dat een curriculum eerder een samenraapsel is van verschillende onderdelen. Er is dan te weinig gedacht over het geheel.

De lerende zelf moet dan maar proberen de samenhang zelf te vinden. Terwijl curriculumontwikkeling net vertrékt vanuit een geheel.

Wat willen we bereiken, waar willen we naartoe gaan, wat moet een leerling op het einde van de rit kennen/kunnen?”.

Saskia: “Je pleit voor veel ruimte en autonomie van leerkrachten**. Hoe sturend of richtinggevend mag/moet het wetgevend kader zijn? Eindtermen bijvoorbeeld, of decretaal vastgelegde basiscompetenties.

Bert: “Voor mij zijn dat minimumdoelen, die nog veel ruimte laten voor scholen om hun eigen ding te doen.

Al geven veel scholen die ruimte weg door het aan een koepel te geven of door simpelweg te denken dat ze die ruimte niet hebben.

Een overheid moet niet meer sturen dan ze nu doet. Er zouden wel een aantal duidelijke speerpunten mogen zijn waarbij  de overheid aangeeft dat ze daar meer op wil focussen. Een aantal ambities en uitdagingen waar een school zich kan op oriënteren.”

Een goed curriculum, wat houdt dat in?

Saskia: ”Zijn er bouwstenen of principes waarvan jij vindt dat ze in elk curriculum zouden moeten terugkomen?”

Bert: ”Samenhang vind ik heel belangrijk en daarom kijk ik vaak naar het leerlijnenmodel van De Bie. Dat draait oa rond drie leerlijnen: de integrale, de loopbaan en de basisleerlijn. Die gedachte van de integrale leerlijn ervaar ik als heel inspirerend omdat je vertrekt vanuit de realiteit zoals die is.

De wereld is samenhangend en complex. En ook al begrijpen leerlingen dat nog niet altijd helemaal, ik vind toch dat ze vanuit die samenhang moeten vertrekken.

Het is aan een school en leerkrachtenteam om te wijzen op die samenhang en van daaruit opdrachten te geven. Ook de basisleerlijn vind ik erg belangrijk: wat is de basis, de taal van wiskunde, de aard van chemie? Wat zijn de spelregels? En dat is volgens mij de basis die je nodig hebt om de wereld beter te kunnen begrijpen. De loopbaan leerlijn hangt boven je eigen leerproces. Van daaruit is er ook overzicht: ik kijk naar mezelf en naar mijn eigen leerproces. Ik kijk waar ik sta, waar ik naartoe ga, wat mijn talenten zijn. Ik leer hoe ik daarnaar kan kijken. Als we willen gaan naar zelfsturing, dan moet je in elke curriculum daar aandacht voor hebben.”

Saskia: “Als je het over die basisleerlijn hebt, dan vraag je aan mensen om terug te gaan naar de essentie van hun vak (wat dat ook is). Als je veel weet over iets, is dat natuurlijk niet gemakkelijk. Wat helpt er om iets tot de essentie te herleiden?”

Bert: “Praat met de lerenden: zij weten wat het is om het nog niet te weten of om het net geleerd te hebben. Maar ook met net afgestudeerden: wat heeft me echt geholpen? Vaak ontdek je pas jaren later dat je die bepaalde manier van denken uit je opleiding hebt gehaald. Zit je in een beroepsopleiding? Dan kan je werkveld leidend zijn om te zien wat er leeft. Wat is belangrijk om leerlingen mee te geven?

Daag jezelf uit om het curriculum ook uitdagend te maken voor jezelf, als leerkracht of docent. Kies een nieuw vraagstuk uit vanuit jouw vakgebied. Duid luidop denkend aan hoe jij omgaat met een probleem, maak het voor jezelf interessant.

Waardoor je ook weer heel veel tussenstappen en redeneringen expliciet maakt, omdat je zelf het probleem aan het oplossen bent. En je hebt meer begrip voor je leerlingen, omdat je zelf ook aan het leren bent.”

Saskia: “Vanuit de arbeidsmarkt en de ruime maatschappij komen er heel veel verwachtingen, eisen of vragen op onderwijs af. Grosso modo zijn daar twee strekkingen rond. Enerzijds mensen die vinden dat onderwijs een vrijplaats moet zijn zonder veel inmenging van buitenaf, met genoeg afstand, zeker van economische verzuchtingen. Anderen vinden dat je hierdoor een eiland creëert los van de realiteit.”

Bert: “Dat is het eeuwige dilemma van het onderwijs. Als we dit dilemma niet meer zouden ervaren, zouden we pas echt in de problemen zitten. Het dilemma houdt ons scherp en zorgt ervoor dat we niet in een extreme hoek belanden. We voelen tegenwoordige een sterke duw richting economische, rendabele kant. Het is logisch dat dit nu komt: we krijgen bepaalde vacatures niet ingevuld en onze samenleving snakt naar goed opgeleide, juiste profielen.

Het onderwijs staat nooit los van de tijd waarin het zich bevindt, maar het mag er ook nooit mee samenvallen. Want dan denken we niet verder dan ‘hier en nu’. Dan krijgen we verschraling waardoor het voorbereiden van de volgende generatie in het gedrang komt.”

Welke stappen doorloop je tijdens een curriculumproces?

Bert: ”We beginnen zelden aan een volledig nieuw curriculum, tenzij bijvoorbeeld bij een project zoals de Tienerschool. Een aanpassing van het curriculum komt er naar aanleiding van een bepaalde behoefte aan verandering. Dat kunnen interne en/of externe redenen zijn. Wetgeving die verandert, nieuwe eindtermen, organisatorische problemen, nieuwe collega’s,…

Het is belangrijk om na te gaan waarom die vraag naar verandering er komt. En om te onderzoeken wat de vraag is waarop het nieuwe curriculum een antwoord op moet bieden.

Welke beweging wil je maken? Dat is de essentie die je als rode draad meeneemt in het hele proces.”

“Het is een traject, betrek dus de leerkrachten erbij. Denk na of er voldoende kennis in huis om mee aan de slag te gaan, dan wel of er van buitenaf nog nood is aan extra informatie, denkrichtingen en kennis. Die stap dient je om te oriënteren op die centrale vraag. Is er genoeg ‘onderzocht’ en inzicht verzameld, dan kunnen we overgaan naar de volgende stap,richting toekomst, de visiestap. Gesteld dat curriculum prachtig werkt, welke resultaten verwachten we dan? Wat zijn de effecten op de leerlingen? Op korte en op lange termijn. Hoe komen ze anders uit onze opleiding? Je ontwikkelt een beeld bij wat het curriculum moet doen. Het kan zijn dat er te weinig beelden zijn. Net dan is het heel nuttig om in die eerste open, brede fase genoeg inspiratie op te doen.”

“Een proces van curriculumontwikkeling kan je bekijken als een horizontale zandloper. Open, divergent, veel binnen pakken, dan besluiten vormen en een kader vastleggen waarbinnen we gaan werken om vervolgens weer naar een meer open ontwerpstap te gaan. Belangrijk is ook dat je een curriculum ontwikkelt van achter naar voor (wat willen we aan het einde van de rit bereiken?) en van grof naar fijn (van geheel naar detail, het overzicht blijven bewaren).”

Saskia: ”Besluitvorming in een dergelijk proces lijkt me niet gemakkelijk. Je zit ook met veel mensen die betrokken zijn. Wat werkt daarbij en wat niet?”

Bert: “Sowieso hebben we een procesgroep of een regiegroep die zich engageert: zij nemen het hele proces vast. Belangrijk is dat zij niet enkel een productopdracht hebben. Dat zij niet enkel de pen vasthouden, maar echt mee verantwoordelijk zijn voor de uitkomst, namelijk: een gedragen curriculum waarmee mensen aan de slag kunnen gaan. Dat is meer dan enkel een goed geschreven curriculum. Deze groep ontwikkelt vaak leiderskwaliteiten tijdens het proces en is ook achteraf nog goed in het coachen van collega’s. Verder moet er ook een soort van besluitvormingsorgaan zijn waar er finaal knopen worden doorgehakt. Je kan dat zien als een stuurgroep, het bekrachtigingsorgaan.

Als procesbegeleider werk je daar ook vaak sturend en moet je aanvoelen wanneer een beslissing al dan niet al kan genomen worden. Want mensen zijn vaak niet tegen vernieuwing, maar hebben schrik van het mogelijke effect of zijn bang dat ze niet meekunnen. Dan kan ondersteuning goed helpen.”

Saskia: “Ik kan me inbeelden dat leerkrachten, maar ook begeleiders en buitenstaanders, het gevoel krijgen dat dit traag gaat. Dat er gedacht wordt: laat ons nu gewoon in de actie gaan, ik weet wat werkt en wat belangrijk is. Als begeleider vragen we eigenlijk ‘reculer pour mieux sauteren’ en dus veel geduld.”

Bert: “Dat klopt. Als je natuurlijk een klassieke implementatievisie hebt, dan bedenk je met een aantal mensen de blokjes, je informeert de collega’s en je rolt het uit. We onderschatten daarbij weerstanden, mensen krijgen niet de kans om mee te zijn. En we onderschatten ook de competenties die vaak nodig zijn om het vernieuwde curriculum te kunnen vormgeven.

Het tijdsverlies dat we lijken te hebben aan het begin van het proces is een gigantische tijdswinst die jaren nadien, wanneer het curriculum effectief van start gaat. Omdat je dan al een groep van mensen hebt die weten waarom, die vaardigheden hebben kunnen bijschaven, die keuzes hebben kunnen maken. Het is een levend en lerend curriculum.

Waarbij je constant bijstuurt en waaruit de robuustheid bestaat uit het feit dat je weet dat je een richting en een raamwerk hebt gevonden waar je de komende jaren alles kan aan ophangen.”

Saskia: “Nog een laatste tip voor schoolleiders die met dit proces van start willen gaan? “

Bert: “Het proces vraagt veel tijd en energie van iedereen. Zet niet te snel de eerste stappen. Zet liever de eerste stappen heel doordacht en laat dan de versnelling komen. Probeer zelf niet de vertrekken vanuit de eigen oplossing. Wees je bewust van de informatiekloven tussen jou en je collega’s. En zorg ervoor dat je niet zelf de procesbegeleider bent. Zo kan je een andere rol spelen, die van expert of van beslisser bijvoorbeeld. Zet het proces ook door. Als je eraan begint, maak het ook af. Als je denkt dat dat niet lukt, spaar dan eerst nog wat energie om er daarna voluit voor te gaan.”

Saskia Vandepute

Op zoek naar begeleiding bij de doorstart naar een vernieuwd curriculum voor jouw (hoge)school, centrum, universiteit? Mail saskia@schoolmakers.be

* Met leerlingen bedoelen we hier evengoed studenten of cursisten. Het gaat om ‘lerenden’.
**Met leerkrachten bedoelen we hier evengoed docenten.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten, publicaties en verhalen?

Schrijf je in op onze nieuwsbrief

Schoolmakers begeleidt leer- en veranderprocessen in scholen, van kleuter- tot volwassenenonderwijs. Wij werken nauw samen met raden van bestuur, directies, leerkrachten, leerlingen, oudercomités, pedagogisch begeleiders, ... Wij leveren maatwerk.

Volg ons op Twitter @Schoolmakers
Twitter feed is op dit moment niet beschikbaar.
Schoolmakers op Facebook Schoolmakers op Youtube
Schoolmakers CV, Dorpsstraat 1, BE-3020 Winksele - info@schoolmakers.be © 2024 Schoolmakers - Disclaimer & Privacy - Verkoopsvoorwaarden

Website door rubenvaes.be