[Wat je moet weten over…] Evaluatie van meertalige leerlingen

19 juni 2018

Verloren talent

Iemand die goed is in wiskunde kan toch slecht scoren op een toets, omdat hij de vraagstukken niet begrijpt. Een leerling die nog niet goed Nederlands kan, ervaart vaak moeilijkheden om zijn of haar kennis en vaardigheden ten volle te kunnen tonen. Bekijk onderstaande wiskundevraag voor het 4de leerjaar lager onderwijs uit het internationale TIMSS-onderzoek. Kun je de vraag oplossen? Dat is erg moeilijk wanneer je de taal niet begrijpt.

Terwijl diezelfde toetsvraag in het Nederlands geen barrière zal vormen voor ons om te tonen dat we een vrij eenvoudige rekensom kunnen oplossen.

Stel je twee leerlingen voor die even goed zijn in wiskunde, maar de ene kan niet goed Nederlands en de andere wel. Zij hebben niet dezelfde kans op een goede score op een wiskundetoets omdat de taalvaardigheid van de leerling mee zijn score bepaalt.

We zeggen dat we meten hoe goed een leerling is in wiskunde, maar eigenlijk meten we vooral zijn taalvaardigheid.

Dat is een probleem, omdat meertalige leerlingen die de schooltaal nog niet goed beheersen, hierdoor vaker worden doorverwezen naar beroepsonderwijs en vaker terechtkomen in het buitengewoon onderwijs. Het oriënteren van leerlingen is een complexe taak, maar ook een uitermate belangrijke. Wanneer leerlingen enkel op basis van hun taalvaardigheid Nederlands worden georiënteerd, komen zij niet noodzakelijk terecht in een studierichting die best aansluit bij hun kennis, vaardigheden en hun interesses. Dat werkt natuurlijk vaak demotiverend.

 Wat kun je als leerkracht doen?

Net zoals we bij het aanbrengen of verwerken van leerstof kunnen differentiëren, kunnen we dat ook doen voor bij het evalueren van leerstof. Kwaliteitsvolle evaluatie is het afstemmen van onderwijs op de noden van alle leerlingen, met als doel het ondersteunen van het leerproces van leerlingen. Heel wat leerkrachten zijn zich al bewust van de moeilijkheden die meertalige leerlingen ondervinden bij het afleggen van een toets. De schooltaal onder de knie krijgen is een langdurig proces en in een tweede (of derde, of vierde, …) taal tonen wat je weet of kunt, is absoluut geen eenvoudige opdracht. Net daarom trachten vele collega’s hun evaluatiepraktijken al wat af te stemmen op deze leerlingen. Op die manier krijg je een accurater zicht op de kennis en vaardigheden van je leerlingen. Het is daarbij niet de bedoeling om het niveau te gaan verlagen.

We mogen nog steeds hoge verwachtingen koesteren en het taalgebruik van leerlingen stimuleren! Wat wel belangrijk is, is dat het taalgebruik in je toets aansluit bij de taal die je normaal in de les hanteert.

Als de leerlingen in de klas hebben geleerd over condensatie dan mag je veronderstellen dat zij dit woord kennen op het moment van de toets. Die vaktaal is net het onderwerp van je evaluatie, je wil kijken of die kennis verworven is. Anders is het met schooltaalwoorden, een vraag als ‘schets in het licht van…’ kan voor een (meertalige) leerling erg verwarrend zijn.

Wat kun je doen?

In de e-course Leren differentiëren vind je veel inspirerende tips, die kunnen voor alle leerlingen, dus ook voor meertalige leerlingen: 

  1. Breek uit de aanname dat een klassieke toets enkel individueel en op papier gemaakt moet worden. Verken bijvoorbeeld de mogelijkheden van een two-stage-exam of 5 minuten overlegtijd voor de toets. Daarbij wegen mondelinge vaardigheden sterker door dan schriftelijke. Of je kan ervoor kiezen om leerlingen dit hun thuistaal/een andere gemeenschappelijke taal dan de schooltaal te laten doen.
  2. Werk met jokers, bijvoorbeeld een leerling kan extra ondersteuning vragen of een bepaalde vraag laten vallen omwille van een goede reden.

Op basis van het MARS-project en het MulAE-onderzoek geven we hieronder ook enkele concrete tips voor de evaluatie van meertalige leerlingen:

  1. Gebruik woorden op de toets die je ook in de les gebruikt. Zorg voor taalgebruik waar de leerlingen mee vertrouwd zijn.
  2. Sta stil bij hoe talig je instructies en toetsvragen zijn. Laat bijvoorbeeld een collega, een vriend of je partner nalezen op moeilijke woorden om na te gaan of je toets toegankelijk genoeg is geformuleerd.
  3. Splits dubbele vragen op, die zijn vaak verwarrend.
  4. Trek bij een toets geen punten af voor grammaticafouten of spellingsfouten. Tenzij het om een taaltoets gaat.
  5. Neem eens een mondelinge toets af in plaats van een schriftelijke. Of creëer eens de mogelijkheid om leerlingen te laten kiezen.
  6. Zorg ervoor dat leerlingen voldoende tijd hebben. Sommige leerlingen lezen trager omdat ze de taal nog niet goed begrijpen. Leerlingen zelf geven aan dat ze tijdsdruk als erg stresserend ervaren, dat werkt vaak verlammend. Verzeker hen dat ze de tijd krijgen die ze nodig hebben, zonder er een expliciete limiet op te kleven.
  7. Laat meertalige leerlingen een tweetalig woordenboek gebruiken.
  8. Gebruik vaker afbeeldingen bij je toetsvragen, die helpen meertalige leerlingen om de context te begrijpen.
  9. Zorg voor een verklarende woordenlijst die leerlingen mogen gebruiken. Maak bijvoorbeeld vooraf met leerlingen en hun ouders een verklarende/vertalende woordenlijst met courante schooltaalwoorden die leerlingen op het moment van de evaluatie mogen gebruiken? Of raadpleeg een (tweetalig) woordenboek om die lijst samen met leerlingen op te stellen.
  10. Toetsen zijn één manier om na te gaan wat een leerling kan en weet. Er zijn ook andere manieren. Denk maar aan observaties, peer- en self-assessment, portfolio’s, etc. Die geven vaak een rijker beeld dan een momentopname. Variatie zorgt ervoor dat leerlingen op verschillende manieren kunnen bewijzen wat ze weten en kunnen.
  11. Laat een leerling bij de voorbereiding van zijn mondelinge presentatie zijn hele talige repertoire benutten, dus ook zijn thuistaal. Dat kan ook in duo’s of groepjes van leerlingen, waarbij ze alle talen mogen gebruiken die ze kennen.
  12. Vraag aan een klasgenoot om de feedback die je als leerkracht geeft te helpen vertalen naar een leerling die nog niet zo goed Nederlands kan. Op die manier zorg je ervoor dat de boodschap bij de meertalige leerling zeker terecht komt.
  13. Maak afspraken met je schoolteam over hoe jullie evaluatie aanpakken.

Wat vinden leerlingen daarvan?

Leerlingen zelf zijn enthousiast over aanpassingen van een toets. In het MulAE-project kregen sommige meertalige leerlingen een tweetalige toets. Dus een Nederlands toets mét vertaling in hun moedertaal. Zij vonden dat die vertaling hielp om de toets beter te begrijpen.

We zien dat hoé leerlingen omgaan met een aangepaste toets afhankelijk is van een aantal elementen. Leerlingen die de schooltaal al goed onder de knie hebben, zullen minder vaak teruggrijpen naar een vertaling in hun moedertaal.

Hoe langer zij onderwijs volgden in het Nederlands, hoe minder vertrouwd zij zijn met schoolse woorden in hun moedertaal. Een leerling die bijvoorbeeld naar Discovery Channel kijkt in zijn moedertaal, was gebaat bij een vertaling van het woord ‘walrus’. Het is zeker niet zo dat meertalige leerlingen enkel en alleen nog de vragen lezen in hun moedertaal, vaak is de Nederlandse versie het vertrekpunt en kijken zij voor een bepaald woord of specifieke zin naar de vertaling.

Tot slot

De talige diversiteit in Vlaamse scholen is enorm. Scholen met leerlingen van dertig of meer verschillende nationaliteiten en andere thuistalen dan het Nederlands zijn geen uitzondering. Het is evident dat we niet elke toets gaan vertalen naar alle talen die er gesproken worden. Dat is onhaalbaar.

Een eerste stap kan zijn het bewust worden van mogelijke uitdagingen die een toets in de schooltaal voor vele leerlingen vormt. Daarbij aansluitend kan je kijken waar de thuistaal functioneel kan worden ingezet, ook bij evaluatie.

Meertalige leerlingen dagen ons positief uit om te experimenteren en te zoeken wat helpt om beter zicht te krijgen op hun competenties!

Dit is een gastblog van collega Fauve De Backer. Fauve werkt bij onze partnerorganisatie Steunpunt Diversiteit & Leren – Vakgroep Taalkunde (UGent). Ze werkt aan het MulAE-project. MulAE staat voor Multilingual Assessment in Education en is het eerste wetenschappelijk onderzoek in Vlaanderen dat de evaluatie van meertalige leerlingen in onderwijs onderzoekt. In 2016 en 2017 werden 1.117 leerlingen uit het vijfde leerjaar getoetst op vlak van wereldoriëntatie. Vragen of gedachten die je graag deelt? Mail fauve.debacker@ugent.be 

Schoolmaker Saskia schreef eerder deze blog over meertaligheid op school: de vraag is niet OF maar HOE.

Deze blog verscheen ook op de website van Leren Differentiëren, een e-course voor leraren secundair onderwijs die zich willen verdiepen in differentiatie.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten, publicaties en verhalen?

Schrijf je in op onze nieuwsbrief

Schoolmakers begeleidt leer- en veranderprocessen in scholen, van kleuter- tot volwassenenonderwijs. Wij werken nauw samen met raden van bestuur, directies, leerkrachten, leerlingen, oudercomités, pedagogisch begeleiders, ... Wij leveren maatwerk.

Volg ons op Twitter @Schoolmakers
Twitter feed is op dit moment niet beschikbaar.
Schoolmakers op Facebook Schoolmakers op Youtube
Schoolmakers CV, Dorpsstraat 1, BE-3020 Winksele - info@schoolmakers.be © 2024 Schoolmakers - Disclaimer & Privacy - Verkoopsvoorwaarden

Website door rubenvaes.be