De leerlingenbegeleider als Zwitsers zakmes 

16 mei 2022

Een Zwitsers zakmes is een multifunctionele tool die de (minder) avontuurlijke mens in staat stelt om niet geheel ten prooi te vallen aan de grillen van de natuur. Of die op z’n minst daardoor met behulp van de kurkentrekker de innerlijke mens kan laven. Het kan worden uitgerust met een gps, thermometer, vergrootglas en zelfs hoogtemeter en overstijgt heden ten dage met andere woorden het traditionele zaagje of schaartje. De nieuwe functies kwamen er omdat de maatschappij en de wensen van de klanten veranderden. Dat kwam o.a. door de mogelijkheden die nieuwe inzichten en technologie brachten. Door zich polyvalent en flexibel te presenteren, staat het Zwitsers zakmes symbool voor een passe-partout in een steeds veranderende context. 

De metafoor lijkt van toepassing op het onderwijsveld. De gevraagde polyvalentie en flexibiliteit van onderwijsmensen is een terugkerende verklaring om de gevoelde werkdruk te kaderen en het bij momenten fin de siècle-gevoel te legitimeren. De analyses hierover zijn talrijk, divers, terugkerend én noodzakelijk om beleidsmatig lijnen uit te zetten en het systeem te moderniseren en professionaliseren. Het voordeel aan een boot die water maakt, is immers dat er niet ontkend kan worden dat hij water maakt. Deze Piet Huysentruyt-wijsheid vraagt van elke stakeholder én de overheid de moed om het eigen soortelijk gewicht in de weegschaal te leggen.Tegelijk zijn dergelijke analyses lege dozen als ze niet leiden tot effectieve en duurzame interventies in het hart van het systeem: de praktische organisatie van de scholen, geconcretiseerd in o.a. visie, organisatie en teamwerking. Een deel van deze uitdagingen kunnen door scholen zelf opgepikt worden door de eigen systemen en structuren effectiever te gaan organiseren.  

Hier is het Zwitsers zakmes het bruggetje om het te hebben over de positie en rol van de leerlingenbegeleider binnen dat systeem. In de eerste plek vanuit de vaststelling dat een leerlingenbegeleider middenin de driehoek leerlingen-ouders- leerkrachten een unieke, maar complexe positie bekleedt. Leerlingenbegeleiders kunnen een heel grote impact hebben als hun mandaat en positie helder zijn en hun polyvalentie effectief wordt ingezet. In de realiteit toont deze evenwichtsoefening zich evenwel minder vanzelfsprekend en liggen de valkuilen van rolverwarring of ongemakkelijke spreidstanden op de loer. Laat ons een aantal rollen en functies die voor de leerlingenbegeleider zijn weggelegd van dichterbij bekijken en een taal te ontwikkelen om hierover met elkaar in gesprek te gaan. 

Zo is de leerlingenbegeleider de lijm die de (schijnbaar tegengestelde) belangen van de verschillende stakeholders kan bevragen, scherp kan krijgen en met elkaar kan verbinden. Leerlingenbegeleiders hebben met zoveel personen rechtstreeks contact, waardoor ze een spilfiguur zijn in het genereren van opties om uitdagingen en conflicten duurzaam op te lossen. Ze moeten hiervoor wel de vrijheid voelen om zich op deze manier in het veld te bewegen. Daarnaast mogen ze niet vleugellam worden gemaakt doordat ze tegelijk als rechter en advocaat worden gepercipieerd.

Een leerlingenbegeleider is de weegschaal die belangen en wensen afweegt en het vergrootglas die het pedagogische project en de mate waarin dit project wordt uitgedragen en gerealiseerd, kritisch constructief kan analyseren. 

De leerlingenbegeleider is per definitie ook een trechter die informatie filtert en kanaliseert. Belangrijk is dat je hen een mandaat geeft hiertoe zonder dat leerlingenbegeleiding gelijkgeschakeld wordt met het beleid of de perceptie heeft een stroman van leerlingen en/of ouders te zijn. Deze evenwichtsoefening toont zich in de realiteit complex en uitdagend. 

Handelen vanuit de bouwstenen, die aansluiten bij de bemiddelende houding, vraagt overleg en vertrouwen in de professionaliteit van de leerlingenbegeleider. Op die manier kan de noodzakelijke meervoudige partijdigheid -het empathie tonen voor de argumenten en belangen van alle betrokkenen- toegepast worden en kan de leerlingenbegeleider een spiegel zijn voor zichzelf en de anderen. Dit betekent dat de leerlingenbegeleider ook een spiegel is voor zichzelf, de anderen en hun onderlinge relaties. 

In zowel de SchoolSmaker van 31 mei als de Masterclass Leerlingenbegeleiding die voor het schooljaar 2022-2023 in het aanbod wordt opgenomen, gaan we dieper in op deze en andere functies en bekijken we welke (rand)voorwaarden nodig zijn om dit mogelijk te maken.

Benieuwd om meer over dit thema te weten te komen? Schrijf je dan hier in voor de SchoolSmaker rond dit thema op 31 mei of neem contact op via stijn@schoolmakers.be 

Stijn Rooms