Hoe moet het onderwijs in de verre en nabije toekomst evolueren?

19 november 2021

Waar moet het onderwijs de komende jaren op inzetten? Wij vroegen het aan Dirk Van Damme, onderzoeker én keynote-spreker op het congres “Samen leersprongen maken”. Hij heeft het over digitalisering, remediëring, veerkracht en het bouwen van bruggen. 

Zet in op digitale competenties

De digitale competenties van leerkrachten én leerlingen, de kwaliteit en het gebruik van de digitale leermiddelen bleken tijdens de afgelopen twee jaren barrières te zijn op de weg naar goed onderwijs.  

“Het was duidelijk dat het afstandsonderwijs niet goed gewerkt heeft, want scholen waren niet voorbereid op die switch naar digitaal leren. Het lag dus zeker niet alleen aan het gebrek aan materiaal (zoals laptop e.d.) of connectiviteit (goede internetaansluitingen en wifi), maar vooral aan de digitale competenties: van leerkrachten, maar óók van leerlingen. Wat scrollen op sociale media en swipen op je smartphone, dat is veel oppervlakkiger dan de skills die digitaal onderwijs écht vraagt

Het onderwijs moet dus inzetten op professionele ontwikkeling en bijscholing. Breng die competenties op peil, zeker bij ontvankelijke, jongere leerkrachten. Neem je leerlingen tijdens het gebruik van zo’n digitale resources mee in een leermoment. Ga er niet van uit dat ze het al kunnen. En het is aan de aanbieders van leerplatformen om ervoor te zorgen dat ze er alles aan doen om hun producten zo gebruiksvriendelijk en intuïtief mogelijk te maken.”

Ga volop voor remediëring

De toegenomen verschillen tussen leerlingen zijn van groter belang dan de gemiddelde leerachterstand (SES, armoede, leervermogen, motivatie, zelfsturing competenties). Cijfers tonen een achterstand op alle domeinen, maar vooral taal vraagt extra aandacht. Zomerscholen zetten hierop in, maar ook tijdens het jaar is hier extra aandacht voor nodig en scholen experimenteren hiermee op verschillende manieren. 

“We zien dat veel scholen inzetten op remediëring, extra tutoring en bijscholing om die meest kwetsbare leerlingen weer mee te krijgen. Af en toe merk ik ook dat een school aarzelt om hierop in te zetten omdat dit stigmatiserend zou kunnen zijn voor de leerlingen. Dat is natuurlijk onzin: extra bijscholing is enkel nuttig en noodzakelijk. Je kan ook breder denken, zo verlengen sommige scholen in Engeland hun schooluren om meer les te kunnen geven en het tekort te kunnen wegwerken.

Het grootste probleem is wanneer men er niets aan doet en er automatisch vanuit gaat dat de groep die het het moeilijkste heeft ‘wel weer zal aanpikken’. Daar kan je niet van uitgaan en het is je taak als school om hier gerichte inspanningen voor te doen.”

Herbekijk het taalonderwijs 

Hoeveel van de leerachterstand in Vlaanderen is te wijten aan COVID, en hoeveel aan de algemene “kwaliteitserosie” van het onderwijs? Hoe kan ons onderwijs weerbaarder en veerkrachtiger worden in crisissituaties? 

“Recente cijfers van Kristof De Witte gaven aan dat de kloof in Vlaanderen veel groter is dan in andere landen. En ook al is de steekproef beperkt, het is voorlopig het enige dat we hebben. De cijfers tonen dat het leerverlies in Vlaanderen dubbel tot driedubbel zo groot is als in andere landen. En dus dat COVID niet de enige boosdoener kan zijn. 

Enerzijds is er die digitale kloof, anderzijds merken we een dramatische achteruitgang wat vooral taal betreft die al veel langer bezig is. De Vlaamse overheid zet hier nu op in via het Leesoffensief, maar dat mag ons niet tegenhouden om fundamentele vragen te stellen over het Vlaamse taalonderwijs en taaldidactiek en die te herbekijken. 

Daarnaast geloof in verschillende vormen van onderwijs. Ontwerp een onderwijssysteem dat ook in moeilijke omstandigheden het leerproces kan handhaven. Het is een uitdaging om die mix van digitaal en offline lesgeven op punt te hebben. Maar als je dat doet, dan kan je snel schakelen wanneer de nood hoog is. Die hybride vormen zijn de toekomst. We verwachten dit toch ook van bedrijven, via telewerken? Waarom vragen we dat dan niet van de scholen?”

Bouw bruggen met de gezinnen

Relaties tussen school, gezin en sociale activiteiten werden in de afgelopen jaren herbekeken en geherwaardeerd. De muren tussen scholen en buitenwereld werden deels afgebroken. Hoe kunnen we dit nog meer aanmoedigen? 

“Dit was één van de grote lessen van corona: wat er gebeurt in gezinnen is heel belangrijk voor de school. Die brug tussen gezin en school sterker maken, gaat verder dan eenmaal per trimester een oudercontact te organiseren. Toen men zei dat leerkrachten in Antwerpen één derde van hun leerlingen niet kon bereiken tijdens de eerste lockdown, vond ik dat echt schandalig en fatalistisch. Wordt dit niet beschouwd als een deel van de opdracht van de leerkracht? Spring op je fiets en zoek de leerlingen op, zorg dat ze mee zijn. 

Het onderwijs moet inzetten op het in stand houden van deze en andere bruggen. Betrek ouders in het leerproces en geef hen de ondersteuning die ze nodig hebben om hun kinderen op de juiste manier te helpen.  

Ik begrijp dat we heel veel vragen van scholen. Zeker binnen de uren die ze hebben. Maar tijdens een crisis als deze gelden er andere regels: à la guerre, comme à la guerre…”