Leiding geven aan verandering: cocreatief leiderschap als hefboom
Hoe krijg ik mijn medewerkers mee in verandering? Uiteraard is er op die vraag geen pasklaar antwoord. Wel is het zo dat cocreatief leiderschap als hefboom werkt om tot gedragen veranderingen te komen.
In de Masterclass ‘Meesterlijk Schoolleiderschap’ komt het thema ‘faciliteren van cocreatie in de praktijk’ uitvoerig aan bod.
Cocreatie
Cocreatie is het proces van samen oplossingen creëren die tegemoet komen aan een algemeen belang. Waarbij de betrokkenen (1) een gedeelde kijk op een gewenste toekomst of toestand ontwikkelen en (2) samen acties bedenken waarmee ze de gewenste toekomst of toestand realiseren. Cocreatie is per definitie oplossings-, toekomst- en actiegericht. Alleen al daarom ervaren veel scholen cocreatie als een erg verfrissende aanpak.
Cocreatie wint aan belang naarmate de uitdagingen waar je school voorstaat complex zijn. Complexe uitdagingen hebben immers met elkaar gemeen dat je nog niet volledig vat wat er exact aan de hand is, laat staan dat je weet wat je er best mee doet. Ook ontbreekt het overzicht van welke factoren op welke manier in het spel zijn. Bovendien is een complexe uitdaging meerduidig: je bent niet zeker of je de situatie best zus of zo interpreteert. Dikwijls brengt dit met zich mee dat iedereen er een eigen mening over heeft.
De toekomst zal cocreatief zijn of zal niet zijn
En ja, de uitdagingen voor je school of scholengemeenschap worden complexer, bijvoorbeeld omwille van:
- de grote economische en andere verwachtingen vanuit de samenleving,
- het lerarentekort,
- de nog niet verteerde onderwijshervormingen,
- de toename van de diversiteit in je schoolpopulatie,
- de spanningen tussen nieuwe en minder nieuwe generaties leraren,
- de juridisering van de maatschappij die ook in het onderwijs binnen sijpelt,
- niet ingeloste infrastructuurbehoeften,
- bestuurlijke schaalvergrotingen en de tendens tot rationaliseren,
- de dwingende oproep tot sterke(re) leerlingenprestaties,
- de ongekwalificeerde uitstroom van jongeren uit het secundair onderwijs,
- …
Niemand heeft voor dit soort uitdagingen pasklare en standaardantwoorden. Deze complexe uitdagingen succesvol aanpakken, veronderstelt dat je beroep doet op de ‘gedistribueerde intelligentie’. Dit is de kennis van zaken die verspreid zit over de verschillende betrokkenen binnen en buiten je school en/of scholengemeenschap. Top down oplossingen voor complexe uitdagingen zijn gedoemd om te mislukken. Complexe uitdagingen aanpakken veronderstelt de inbreng verschillende gezichtspunten, nodig om verschillende facetten van de uitdaging te zien. Dat kan alleen door je samen met vele verschillende mensen en experten over de uitdaging te buigen. Alleen zo zal je succesvol met de uitdaging aan de slag kunnen gaan. We zijn zelfs van mening dat de toekomst cocreatief zal zijn of niet zal zijn.
Cocreatief leiderschap
Cocreatief leiderschap is de vorm van gedeeld leiderschap waarmee je leraren en andere collega’s aanzet en ondersteunt in het samen aanpakken van uitdagingen.
Cocreatief leiderschap scoort per definitie hoog op gedeeld leiderschap: het leiderschap waarbij niet alleen de schoolleider, maar ook andere leden van het schoolteam participeren in leiderschapsstaken.
In het continuüm van participatief leiderschap staat de nul voor extreem autoritair of totalitair leiderschap, waarbij de leraren helemaal niet participeren in zaken die hun lesactiviteit overschrijden. De tien staat voor volledige participatie, waarbij de betrokkenen het leiderschap helemaal zelf op zich nemen. We spreken dan over volledige zelfsturing. Beide uitersten zijn theoretisch van aard: in de schoolpraktijk komen ze niet voor.
In het geval van cocreatief leiderschap leg je kleine en grote verantwoordelijkheden in de handen van de leraren en andere medewerkers. Je stuurt wel aan op het proces: op het samen vinden van een aanpak van uitdagingen. Maar als puntje bij paaltje komt, laat je je mee leiden door the wisdom of the crowd. Vandaar de paradoxale aanbeveling: stuur aan op meer zelfsturing.
Dat je via cocreatief leiderschap draagvlak voor verandering creëert, is makkelijk te verklaren. Als je als leerkracht kan meewerken aan het uitwerken van oplossingen, ontstaat er een collectief psychologisch eigenaarschap. Je voelt je mee en meer verantwoordelijk voor oplossingen die je zelf mee bedenkt. Bovendien versterk je met cocreatie de teamgeest. Want als je leerkrachten en/of anderen samen zet rond een uitdaging, gaan de betrokkenen (nog meer) beseffen en ervaren dat ze (1) gedeelde belangen hebben en (2) dat ze elkaar nodig hebben om uitdagingen doeltreffend aan te pakken. Dat gezamenlijk besef verhoogt ook de doelgerichtheid van het team. Verder zorg je met cocreatief leiderschap voor betere en meer duurzame oplossingen. Vooral omdat je aan de uitdagingen werkt vanuit verschillende perspectieven, ook bijvoorbeeld vanuit het perspectief van de klaspraktijk en/of het secretariaat. Zo zorg je trouwens ook voor de bundeling van competenties. Je maakt actief gebruik van het sociaal kapitaal dat in en rond je school aanwezig is.
Acht principes van cocreatief leiderschap
Als je de acht principes (zie afbeelding) van de cocreatieve interactie permanent ontwikkelt en versterkt, bouw je aan een school die mogelijk meer dan andere scholen uitgerust is voor de netelige uitdagingen die op het pad van de school komen.
- wees open van geest
- denk positief en richting toekomst
- waardeer wat er is
- heb oog voor het geheel
- verwelkom andere standpunten
- stel je vragend op (ook t.a.v. jezelf)
- bouw verder op elkaars ideeën
- spreek ook vanuit inleving
Je hanteert deze principes uiteraard best ook wanneer alles goed gaat. Zo raken de principes ingenesteld in de schoolcultuur en heb je het makkelijker als je (alweer een nieuwe) complexe uitdaging samen wil aanpakken.
Tien competenties voor cocreatief leiderschap
Naast de bovenstaande principes, die je samengenomen ook mag beschouwen als de houding van de cocreatieve directeur, is het ook van belang dat een tiental competenties meer dan ooit inzet. Je leest ze hieronder:
- Creativiteit: originele en oorspronkelijke oplossingen en voorstellen formuleren.
- Doorzettingsvermogen: focussen en handelen tot een (tussen)doel bereikt is.
- Gespreksvoering: ertoe bijdragen dat je eigen inbreng en de inbreng van anderen in een gesprek, invloed hebben op de richting van het gesprek.
- Inlevingsvermogen: het zich kunnen verplaatsen in de gevoelens, behoeften en verlangens van de ander en van daaruit reageren.
- Luisteren: verbale en nonverbale boodschappen van anderen opnemen en begrijpen.
- Oplossingsgerichtheid: problemen herkaderen als uitdagingen die worden aangepakt vanuit een beeld van de toekomst waarin het probleem is opgelost.
- Procesgevoeligheid: bewust en onbewust vaststellen van wat (wel of niet of nauwelijks waarneembaar) gebeurt in en tussen mensen.
- Samenwerken: erop gericht zijn samen met anderen, eventueel als team, te werken en beslissen. Anderen betrekken, luisteren naar anderen, denken en handelen vanuit gemeenschappelijke belangen.
- Visualiseren: betekenisvolle woorden, beelden, figuren, tabellen en grafieken tonen zodat deze zichtbaar zijn voor de betrokkenen.
- Vragen stellen: zodanig interveniëren dat anderen een inbreng doen.
Ik nodig je uit om jezelf op de 8 principes en 10 competenties een score van 0 tot 10 te geven. Op die manier kan je makkelijk voor jezelf bepalen op welke aspecten van de houding en op welke competenties je de komende maanden kan letten. Wil je de inzichten uit deze blog voor jezelf wat verder verdiepen? Kijk dan naar de presentatie ‘Leidinggeven aan verandering – Cocreatief leiderschap als hefboom’ of lees het artikel Realiseren van cocreatief leiderschap. De linken naar de presentatie en het artikel kan je natuurlijk ook delen met anderen.
Yves Larock
Gedachten, vragen, ervaringen om te delen? Mail naar Yves@schoolmakers.be
Deze blog maakt deel uit van de Blogreeks: ‘Leiding geven aan verandering’
In deze blogreeks ‘Leidinggeven aan verandering’ gaan we dieper op verschillende soorten verandering, de verschillende fasen in een veranderingstraject en hoe je je team meekrijgt, de kracht van falen… Suggesties voor thema’s over verandering die jullie door ons besproken willen zien, mag je doorsturen naar yves@schoolmakers.be.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten, publicaties en verhalen?
Schrijf je in op onze nieuwsbrief