Vijf stappen naar een gedifferentieerde les

28 april 2023

In het boek “Binnenklasdifferentiatie in de praktijk” beschrijven Wouter Smets, Debbie De Neve
en Katrien Struyven hoe je als leerkracht een gedifferentieerde les kan ontwerpen in vijf stappen.
In deze blog vatten we dit hoofdstuk kort samen!
Differentiëren is vaak een zoekproces voor leerkrachten. Lessen ontwerpen, ze uitvoeren en
bijsturen is een voortdurende zoektocht voor elke leerkracht. Onderstaand stappenplan is handig
om leerkrachten te ondersteunen bij het gedifferentieerd vorm geven van hun lessen. Het
stappenplan is een hulpmiddel dat kan worden ingezet in de zoektocht naar lessen creëren die
maximaal leerrendement bereiken bij leerlingen.

Stap 1: Doelgericht leren in functie van leerrendement

De eerste stap van elke les, ook van een gedifferentieerde les, is doelen voorop stellen. Wat wil
je bereiken met deze les? Leg je doelen vast en durf vooral de lat hoog genoeg leggen bij het
bepalen van de doelen. Hoge verwachtingen stellen aan leerlingen, hierbij is belangrijk om het
grootst mogelijke leerrendement voor elke leerling te bereiken, wat de centrale doelstelling van
binnenklasdifferentiatie is. Hierbij is het belangrijk je doelstellingen goed te kennen. Wat zijn de
minimumdoelen? Welke doelstellingen staan in verband met elkaar? Wat is belangrijk en minder
belangrijk? Zit er een volgorde of hiërarchie in? Bewust en planmatig omgaan met doelstellingen
is de basis van differentiëren.

Stap 2: Betekenisvolle taken en boeiende leeractiviteiten

Nadat de doelen zijn bepaald, gaat de leerkracht op zoek naar een taak of leeractiviteit die
betekenisvol is voor leerlingen om de vooropgestelde doelstellingen te bereiken. Terwijl voor de
leerkracht als vakexpert de relevantie van de doelstellingen en de link met de leeractiviteiten vaak
duidelijk is, is die relevantie minder vanzelfsprekend voor leerlingen. Om hen te motiveren kan
het helpen om een verband te leggen met de brede leefwereld van leerlingen. Is er een link met
een actuele gebeurtenis? Een herkenbaar voorbeeld uit de dagelijkse realiteit? Door de interesse
aan te wakkeren, gaat het ingangspoortje tot leren open. Bovendien kunnen we op deze manier
ook de voorkennis bij leerlingen activeren, iets waarvan we weten dat het tot verhoogde
betrokkenheid en leren leidt. De leeractiviteit kan vervolgens verschillende vormen aannemen.
Gaande van een klassieke directe instructie en klassikale oefeningen les tot groepswerk, zelfstandig werk of een andere activerende werkvorm. Zorg dat de activiteiten aansluiten bij de
vooropgestelde doelen.

Stap 3: Basisinstructie en rijke informatiebronnen

Leerkrachten zijn doorgaans vlotte vertellers die graag uitgebreid en grondig uitleg geven. Soms
vergeten we hierbij het feit dat niet elke leerling behoefte heeft aan even veel uitleg. Sommige
leerlingen kunnen al snel zelfstandig aan de slag na een korte toelichting, terwijl anderen er baat
bij hebben de instructie meer dan één keer te horen. Om te vermijden dat er verveling toeslaat bij
overbodige uitleg, is het zinvol de instructie in de eerste plaats zo minimaal mogelijk te houden.

Tegelijkertijd moet de leerkracht waakzaam zijn voor leerlingen die extra uitleg nodig hebben, zij
haken namelijk af tijdens de uitleg wanneer ze merken niet meer mee te zijn. Als leerkracht is het
zoeken naar een evenwicht tussen de leerlingen aan het werk zetten met basisinformatie en
leerlingen voorzien van extra uitleg. Die extra uitleg kan onder andere plaatsvinden door aan pre-
teaching te doen (voorafgaand aan de les extra instructie geven) of verlengde instructie te
voorzien (extra uitleg, extra leermaterialen of inoefening voorzien).

Stap 4: Ondersteuning en uitdaging op maat

Maximaal leren bereiken staat centraal bij differentiëren. Om dit te verwezenlijken zijn
ondersteuning en uitdaging onmisbaar in de klas. Leren moet voldoende uitdagend zijn om te
motiveren (de lat hoog genoeg), maar leren is ook een groeiproces van oefenen waarbij sommige
leerlingen nood hebben aan ondersteuning om gemotiveerd te blijven. Uitdaging en
ondersteuning kunnen plaatsvinden tijdens verschillende fases van de les: bij het opstellen van
doelen, bij het geven de instructie, bij het voorzien van het lesmateriaal, bij het uitvoeren van de
leeractiviteiten, bij het voorzien van de begeleiding en bij het evalueren van leerlingen.

Stap 5: Terugkoppeling en feedback over leren

Feedback wordt wel eens de motor voor leren genoemd. Om te kijken waar de leerling staat in
het leerproces (in functie van de vooropgestelde doelen uit stap 1), gaat de leerkracht de leerling
feedback geven. Wat goed loopt gaan we bekrachtigen, waar nodig gaan we bijsturen. Formuleer
de feedback steeds concreet en actiegericht. Feedback wordt idealiter gegevens tijdens
verschillende fasen van het leerproces.

Lesgeven voelt vaak dusdanig intuïtief aan, zeker voor ervaren leerkrachten, dat we wel eens stappen over het hoofd durven zien. Dit stappenplan eens overlopen met een bestaande les of erbij
nemen bij het ontwerpen van een nieuwe les, levert gegarandeerd boeiend onderwijs op! Download hieronder een handig overzicht van bovenstaande stappen en ga ermee aan de slag.

—

Meer weten over differentiëren? Neem dan zeker een kijkje op www.lerendifferentieren.be

Auteur: Esther Gheyssens