6 redenen en manieren om met kunst te werken in een interculturele klascontext

25 oktober 2022

Wat leerkrachten weten, geloven en doen heeft een domino-effect op het leren van leerlingen. Verwachten ze van iedere leerling dezelfde inzet? Ligt de lat voor elke leerling even hoog? Mogen leerlingen op verschillende manieren hun kennen en kunnen aantonen?

Het antwoord op deze vragen is in veel gevallen: neen. Zowel in het lager als secundair onderwijs blijkt er een prestatiekloof tussen leerlingen van kleur en hun witte klasgenoten: leerlingen van kleur starten opvallend meer in de B-stroom, blijven zitten en verlaten vaker zonder diploma het onderwijs dan witte leerlingen. Kortom: Vlaamse scholen falen er collectief in de capaciteiten van leerlingen van kleur te benutten vanwege hun kleur, taal of etnische herkomst. 

Nochtans bekijken we onderwijs hoopvol als één van de krachtigste hefbomen voor een inclusieve en diverse samenleving. Een term die gebruikt wordt wanneer het gaat om het wegwerken van de prestatiekloof, is intercultureel onderwijs. Intercultureel onderwijs omvat onder andere het aanpassen van witte leerplannen aan de multiculturele realiteit en het stimuleren van interculturele tolerantie en vaardigheden. Door in gesprek te treden met kunstleerkrachten in Vlaanderen brengt Schoolmaker Ester Vanherck met haar onderzoek zinvolle interculturele lespraktijken in kaart.


Eigen illustratie: een diverse klasgroep

De kunst van intercultureel onderwijs (en omgekeerd)

Om het leren van diverse leerlingengroepen te stimuleren, wordt kunstonderwijs vaak geopperd als behulpzaam middel. Beeld, muziek en drama kunnen verschillende deuren tot diepgaand leren openen. Kunst kan vertalen en verbinden tussen culturen, leerlingen en vakken; leerlingen ontmoeten elkaar in creatieve expressie. In de sleutelcompetentie ‘Cultureel bewustzijn en culturele expressie’ wordt bovendien het belang van een open en mondiale blik aangeduid. Met andere woorden: kunst is geen onbekende in intercultureel onderwijs. Alleen worden kunstvakken vaak opgevat als bijkomstig en zagen kunstleerkrachten hun lesopdrachten de afgelopen jaren sterk verminderen. Eerder dan op beeld, muziek, dans en theater focussen schoolsystemen wereldwijd liever op academische vaardigheden en kennisdomeinen zoals lezen, schrijven, wiskunde en wetenschappen. 

In deze blog lees je over enkele redenen en manieren om met kunst te werken in jouw lessen. Geef je geen kunstvak? Dan nodig ik je alsnog graag uit om even te blijven rondhangen, dit artikel te lezen en te onderzoeken op welke manieren jij bruggen kan slaan tussen leerlingen, culturen en vakinhouden. 

Wat maakt dat net kunstvakken zich zo goed lenen voor interculturele lespraktijken? Aan de hand van het kader van Banks (1989, 1993) kunnen we enkele dimensies van intercultureel onderwijs benoemen en toelichten aan de hand van kunst. 

Krijtlijnen en basisvoorwaarden:

  • Kunstleerkrachten stellen vast dat voor hun vakken veel vrijheid geldt. Ze zouden minder vasthangen aan leerlijnen dan andere vakken en kunnen gemakkelijk hun lesopdrachten aanpassen naargelang de klas waar ze voor staan. Zo kunnen ze de nadruk leggen op een open creatieproces, waarbij leerlingen het eindproduct uitwerken volgens hun interesse en inspiratie. Verder kunnen leerlingen dankzij de openheid in kunstvakken zelf thema’s aanbrengen en expert zijn over hun cultuur. 
  • De bevraagde kunstleerkrachten geven aan dat dankzij de vrijheid in hun vak niet zozeer leerstof centraal staat, maar wel de leerling. Leerlingen ontwikkelen in kunstvakken als beeld, muziek en MEAV (een clustervak in het Katholiek Onderwijs: Maatschappelijke, Economische en Artistieke Vorming) hun creatief en probleemoplossend denkvermogen. Daarenboven zetten kunstleerkrachten in op leeractiviteiten die durf, empathie, emancipatie, genot, zelfbewustzijn, authenticiteit en een open blik stimuleren. Het beeld- of muzieklokaal kan voor leerlingen ook de plaats zijn waar ze plezier mogen beleven, hun hart luchten en tot rust komen. 

‘Ik heb met mijn leerlingen gewerkt rond hun vingerafdruk, daar moesten ze dingen aan toevoegen die hen typeerden. Sommigen hebben hun vingerafdruk getekend in woorden, in het Turks, in liedjes of verhalen die ze van thuis mee hadden, kleuren, vlaggen,… Het was heel leuk om terwijl ze aan het werk waren gesprekken te hebben omdat er veel verhalen naar boven kwamen die wij niet kennen, maar die hen wel vormen.’ (Leerkracht Kunst en Creatie)

Inhoud

Door beelden, muziek– of theaterstukken of andere kunstvormen te integreren in je lessen – en dan vooral kunstuitingen uit verschillende culturele, etnische en religieuze achtergronden – open je deuren tot leren voor diverse leerlingengroepen. Met deze stap verkennen we de dimensies ‘inhoudsintegratie’, ‘proces van kennisconstructie’ en het ‘herkennen en verminderen van vooroordelen’.  

  • Kunst gaat altijd érgens over. Er is een enorm aanbod aan technieken en kunstvormen om leerlingen te prikkelen. Een beeld, performance, theater- of muziekstuk kent bovendien steeds een maatschappelijke, historische, culturele en geografische context. Vanuit die context kunnen kunstleerkrachten thema’s beschouwen en aanknopen met de leefwereld van leerlingen, hun competenties en kennis, de actualiteit,… Denk bijvoorbeeld aan de oorsprong van hiphop, jazz en blues in de slavernij en hoe een hedendaags lied van pakweg Kendrick Lamar zich hiertoe verhoudt. Of vertrek eens vanuit het gedicht ‘The Hill We Climb’ voor de inauguratieceremonie van president Biden, door de 22-jarige Amanda Gorman; hoe verenigen leerlingen hun eigen culturele achtergrond en die van hun leer- en leefomgeving? 
  • Een aandachtspuntje bij het integreren van diverse inhouden in je les, is de manier waarop je dat doet; etnische thema’s en perspectieven worden soms gebracht als aanvulling op de westerse cultuur en centrale leerplannen. Herinner je bijvoorbeeld de lessen godsdienst die vaak vertrokken vanuit een katholieke insteek, en dan in 1 of 2 lessen de ‘andere levensbeschouwingen’ verkenden. Nog veel sterker is het om in je les integraal thema’s, culturen, gebeurtenissen en kunst te verbinden met elkaar doorheen de verschillende contexten die hierboven staan. Wanneer je leerlingen deze verbindingen laat verkennen en onderzoeken, leer je hen op een brede manier kennis op te bouwen.

Verwerking: maak er eens een tekeningetje bij

Naast het aanbieden van een brede waaier aan niet-westerse kunstuitingen, is het belangrijk in te gaan op andere dimensies van intercultureel onderwijs. In deze stap verkennen we uit het kader van Banks de ‘strategieën van leerkrachten om leerlingen van kleur te empoweren’, alsook de bredere ‘cultuur en structuur van de school’. 

  • Diverse leerlingengroepen worden vaak geassocieerd met talige diversiteit en beheersing van het Nederlands. Veel scholen benaderen taal vanuit een strikt beleid; leerlingen mogen er zelden hun moedertaal spreken. Ook in kunstvakken kan taalbeheersing een drempel vormen: kunstbeschouwing vereist een zekere taalrijkdom. Anderzijds kan kunst gelden als universele taal. Beeld, muziek, drama en dans ‘leer’ je al van zodra je kijkt, luistert en voelt. Bovendien kunnen leerlingen leerstof verwerken door creatieve vaardigheden in te zetten, en niet enkel te berusten op spreek- of schrijfvaardigheid. 
  • Verder is het waardevol om jezelf te bevragen: op welke manieren mogen leerlingen hun kennen en kunnen tonen? Ligt het eindproduct vast, of kan je hen de openheid bieden om dit zelf in te vullen waarbij jij hun creatief proces ondersteunt? Op welke manier moedig je leerlingen aan om zelf actie te ondernemen en (artistieke) ingrepen te doen op school? 

‘Dat is kunst hè. Dat is net datgene dat we niet in woorden kunnen omzetten. Dat is niet Nederlands, dat is de taal van het beeld, of van muziek, of van het lichaam.’ (Leerkracht MEAV en kunstbeschouwing)

Kunstvakken zijn veel meer dan een knutsel- en speeluurtje (al valt ook daarvoor iets te zeggen). Door beelden, muziek– of theaterstukken of andere kunstvormen te integreren in je lessen – en dan vooral kunstuitingen uit verschillende culturele, etnische en religieuze achtergronden – open je deuren tot leren voor diverse leerlingengroepen. Wanneer je samen met leerlingen de maatschappelijke, historische en geografische omstandigheden waarin kunst tot stand komt verkent, kunnen jullie bovendien (impliciete) culturele aannames en vooroordelen onderzoeken. Verder kan kunst gelden als universele taal en kunnen leerlingen door middel van artistieke expressie op verschillende manieren hun leerproces aantonen. 

Eigen illustratie: een diverse klasgroep

Om tot zinvolle interculturele lespraktijken en benaderingen te komen is tijd een belangrijk succescriterium. Je kan als kunstleerkracht bijvoorbeeld gaan co- of teamteachen met collega’s en op die manier een intercultureel artistiek luik toevoegen aan projecten, lessen en thema’s. Omgekeerd geldt dat ook: vraag de leerkracht muziek of beeld om eens een lesje te co-teachen of te ‘vlinderen’ in jouw les geschiedenis, aardrijkskunde, Nederlands, wiskunde, gedragswetenschappen, biologie,… 

Tegelijkertijd is intercultureel onderwijs een thema dat leren, lesgeven en schoolmaken op alle niveaus moet inspireren en informeren. Hierbij kan je jezelf enkele fundamentele vragen stellen die betrekking hebben op de verschillende dimensies van intercultureel onderwijs:

  • Welke inhoud laat je aan bod komen? Spreek je hiermee alle leerlingen in je klas aan? 
  • Vanuit welk perspectief bespreek en verbind je de verschillende culturen in de samenleving in jouw les? Welke perspectieven en pijnpunten worden daarbij verdoezeld of vermeden? Op welke manieren moedig je leerlingen aan om hun aannames te onderzoeken en zelf actie te ondernemen?
  • Welke pedagogische strategie hanteer je bewust om de vaardigheden van leerlingen van kleur te bevorderen? Ligt de lat voor alle leerlingen écht even hoog? 
  • Op welke manier zet jouw school bewust in op gelijkwaardige onderwijskansen voor leerlingen van kleur? Waar haken leerlingen af? Waar liggen de valkuilen in de schoolstructuur? Op welke manieren kunnen we dan bruggen bouwen? 

‘Ik denk dat wij die kloof zelf creëren en het ook aan ons is om die dicht te maken.’ (Leerkracht Muzische vorming, Kunst en creatie)

Ester Vanherck

  • Agirdag, O. (2020). Onderwijs in een gekleurde samenleving. EPO VZW., 
  • Banks, J. A. (1989). Approaches to Multicultural Curriculum Reform. Trotter Review3(3). http://scholarworks.umb.edu/trotter_review/vol3/iss3/5
  • Banks, J. A. (1993). Multicultural Education: Historical Development, Dimensions, and Practice. In Review of Research in Education (Vol. 19, pp. 3–49). University of Washington
  • Vantieghem, W., & Van Avermaet, P. (2018). Diversiteitsbarometer onderwijs—Vlaamse Gemeenschap. Technisch rapport Post 1: Analytische review van het onderzoek naar ongelijkheden in het onderwijs (Nr. 3; Diversiteitsbarometer). Unia- Interfederaal gelijkekansencentrum; Steunpunt Diversiteit & Leren; KU Leuven – HIVA; Universiteit Gent.

Graag meer lezen over dit onderzoek? Stuur dan een mailtje naar ester@schoolmakers.be

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten, publicaties en verhalen?

Schrijf je in op onze nieuwsbrief

Schoolmakers begeleidt leer- en veranderprocessen in scholen, van kleuter- tot volwassenenonderwijs. Wij werken nauw samen met raden van bestuur, directies, leerkrachten, leerlingen, oudercomités, pedagogisch begeleiders, ... Wij leveren maatwerk.

Volg ons op Twitter @Schoolmakers
Twitter feed is op dit moment niet beschikbaar.
Schoolmakers op Facebook Schoolmakers op Youtube
Schoolmakers CV, Dorpsstraat 1, BE-3020 Winksele - info@schoolmakers.be © 2024 Schoolmakers - Disclaimer & Privacy - Verkoopsvoorwaarden

Website door rubenvaes.be