De Schoolmakers toolbox voor opleidingsontwerp: het ADDIE model

25 januari 2023

“Hoe zorg je voor betrokkenheid en eigenaarschap van docenten, zonder hun draagkracht uit het oog te verliezen? Hoe ga je om met weerstand bij een veranderproces dat moet leiden tot een nieuw opleidingsontwerp? En hoe bouw je dan samen aan een visie voor een opleiding?” Het zijn maar enkele van de vele vragen over opleidingsontwerp. Curriculumontwerp is hot in het hoger onderwijs. Maar hoe vlieg je curriculumontwerp nu het best aan? In deze blogreeks openen we onze Schoolmakers-toolbox en reiken we je graag enkele inzichten, handvatten en tools aan om met ontwerpprocessen aan de slag te gaan. 

Als we een rondvraag zouden doen over het instructional design model dat bij curriculumontwerp het vaakst gebruikt wordt, zijn we er redelijk zeker van dat het ADDIE-model van Bandura met stip op één zou staan. 

ADDIE is een acroniem, afkomstig uit het Engels, en staat voor de volgende opeenvolgende stappen: Analyze-Develop-Design-Develop-Implement-Evaluate, ofwel Analyseer-Ontwerp-Ontwikkel-Implementeer-Evalueer in het Nederlands.

ADDIE: opleidingsontwerp in vijf stappen

Begrijpelijk dat het ADDIE-model zo populair is, want het biedt welkome houvast voor de opeenvolging van stappen die nodig zijn om tot een kwaliteitsvol, geïmplementeerd curriculum te komen. We leggen even uit wat iedere stap inhoudt:

1. In de eerste stap – analyse – wordt een probleem, gewenste oplossing of situatie vastgesteld. Om het vraagstuk op te lossen worden relevante data verzameld, de doelgroep en hun behoeften worden geïdentificeerd, belangrijke stakeholders bevraagd en essentiële randvoorwaarden worden benoemd. Kortom: het speelveld wordt vastgelegd. 
2. Stap 2 betreft het ontwerpen van richtlijnen en vereisten voor het curriculumontwerp. De eerste schets wordt gemaakt: leerdoelen, inhouden, beoordelingsinstrumenten, formats,… Daarbij is het belangrijk om niet halsoverkop uit de startblokken te schieten; het is duurzamer om eerst een visie-oefening te doen en ontwerpprincipes vast te stellen die leiden tot gemeenschappelijke beelden en taal.
3. De derde stap is het ontwikkelen van het curriculum. Het ontwerp wordt concreet uitgewerkt en getest. Het is goed om deze stap op te splitsen in het uitwerken van een grof en fijn ontwerp. We maken een onderscheid tussen de ruwe puzzel van het ontwerp, en het concrete (en snellere) ontwikkelwerk in aparte werkgroepen.
4. De vierde stap is het implementeren van het ontwerp. Dat kan in de vorm van een pilot – testfase – waarbij het ontwerp kan worden geëvalueerd en aangepast. 
5. De vijfde stap, en meteen ook de stap die in het midden van het model staat, is het evalueren. Iedere stap in het proces dient geëvalueerd te worden: is alle relevante data verzameld om het curriculum te kunnen ontwikkelen? Spreekt iedereen dezelfde taal? Beantwoordt het ontwerp aan de principes en de centrale vraag? Welke stakeholder zien we over het hoofd? Regelmatig evalueren en vinger aan de pols houden zijn vitale succescriteria om op tijd en stond bij te sturen. 

10 vragen over opleidingsontwerp

ADDIE biedt structuur, zoveel is duidelijk. Tegelijkertijd is de eenvoud van het systeem ietwat verraderlijk. Onze ervaring met de successen en valkuilen van curriculumontwerp leert ons dat het doorlopen van elk van de stappen biedt op zich nog geen garantie tot succes biedt. Elke stap vereist de nodige métier, kunst en kunde. Die vinden we in de veranderkunde en ontwerpwetenschap. In een komende blog gaan we dieper in op de volgende vragen:

1. Hoe ontwerp je een veranderproces dat moet leiden tot een nieuw opleidingsontwerp?
2. Welke rollen moeten ingevuld worden in het proces? En hoe vul je jouw rol daarbinnen in? 
3. Hoe zorg je voor betrokkenheid en eigenaarschap van de docenten, zonder hun draagkracht uit het oog te verliezen?
4. Hoe ga je om met weerstand?
5. Hoe breng je de verwachtingen van alle stakeholders bij elkaar?
6. Welke stappen moet je zeker zetten in de analyse- of onderzoeksfase en hoe deel je de resultaten met heel het team?
7. Hoe bouw je samen aan een visie voor een opleiding? Waarover heb je zeker ontwerpprincipes te formuleren als je een opleiding gaat (her)ontwerpen?
8. Welke instructional design modellen bieden houvast bij het ontwerpen van het curriculum? Welke methodieken zijn er om samen te puzzelen aan het nieuwe ontwerp?
9. Wat zijn verschillende mogelijke modellen om een curriculum te ordenen?
10. Aanpassingen aan opleidingen vraagt soms ook andere vaardigheden van docenten of andere manieren om je als opleiding te organiseren. Hoe neem je dit mee in het proces? 

Ben je geprikkeld om met je vragen rond opleidingsontwerp aan het werk te gaan? Neem op 25 mei deel aan de gratis SchoolSmaker!

Ben je op zoek naar een opleiding of begeleiding bij curriculumveranderingen op maat van jouw school? Stuur dan een mailtje naar info@schoolmakers.be of jetje@schoolmakers.be en we helpen je graag verder!

Auteur: Jetje De Groof