Werken met homogene of heterogene groepen in de klas?

09 mei 2023

Differentiatie en leerlingen opdelen in groepen zijn vaak met elkaar verbonden. Leerlingen opdelen in groepen heeft verschillende voordelen. Leerlingen indelen in groepen hangt dan ook sterk samen met vormen van divergerende of convergerende differentiatie. Als we leerlingen laten werken in groepen, rijzen er echter ook altijd wat vragen op. Wat is nu het verschil tussen convergerend en divergerend en wat is het beste voor de leerlingen? 

Divergerende differentiatie

Bij divergerende differentiatie kiest de leerkracht ervoor om door middel van homogene groepen om te gaan met verschillen tussen de leerlingen. Concreet betekent dit dat leerlingen de keuze krijgen om bijvoorbeeld te werken op eigen tempo, afzonderlijk instructie krijgen of andere maatregelen om bepaalde doelen te bereiken. In onderstaande tabel zie je de voordelen en nadelen van werken in homogene groepen.

Voordelen	Nadelen
– Elke leerling kan afzonderlijk vooruitgang maken dankzij aanpassingen op maat – Er worden aanpassingen gedaan voor een bepaalde groep van leerlingen – Er kan tegemoet gekomen worden aan de noden van alle leerlingen – De hoogst presterende leerlingen halen betere resultaten als ze werken in homogene groepen	– Er ontstaat een besef van prestatieverschillen tussen de leerlingen – Leerlingen zijn zelf vaak bewust dat ze behoren tot de sterkere of zwakkere groep, wat stigmatiserend kan zijn – De laagst presterende leerlingen halen slechtere resultaten als zij werken in homogene groepen

---

Convergerende differentiatie

Bij convergerende differentiatie gaan we uit van een heterogene samenstelling van de groepen. Deze samenstelling wordt gezien als een meerwaarde om de diversiteit van taken tot een goed einde te brengen. Hierbij is het de bedoeling dat de leerlingen minimumdoelen halen. De ene leerling zal weliswaar meer tijd nodig hebben dan de andere leerling, maar de groep gaat als geheel door de leerstof.

Voordelen

Nadelen

– Er worden hoge verwachtingen gesteld aan alle leerlingen van de groep – De laagst presterende leerlingen halen hogere scores bij het werken in een heterogene groep – Leerlingen die werken in een heterogene groep geven elkaar kwalitatief betere feedback dan leerlingen die werken in homogene groepen – Er is minder sprake van stigmatisering op basis van sterker en zwakker presterende leerlingen – Door verschillende profielen leerlingen te laten samenwerken, zijn er meer mogelijkheden om tot samenwerkend leren te komen.

– De hoogst presterende leerlingen halen betere scores in homogene groepen dan in heterogene groepen – Het opzetten van een didactisch onderbouwd groepswerk vraagt didactische ervaring knowhow – Er is minder sprake van individueel maatwerk

---

Onderzoek is met andere woorden niet eenduidig als het aankomt op waar leerlingen het meeste baat bij hebben: bij convergent (homogeen) of divergerend (heterogeen) werken. Beiden hebben hun voordelen en nadelen. We kunnen wel stellen dat er meer voordelen zijn aan convergerende differentiatie (werken met heterogene groepen). Ideaal wordt er afgewisseld in de wijze van groepssamenstelling afhankelijk van het doel van de opdracht. Zo geven leerkrachten aan dat het soms nuttig is enkele leerlingen bij zich te nemen om extra instructie te geven maar zodra dit dagelijks op dezelfde wijze gebeurt is dit nadelig. Steeds dezelfde groepsindeling hanteren wordt met andere woorden afgeraden. Je bent als leerkracht dan niet meer aan het lesgeven aan één klasgroep, maar aan drie, vier of zelfs vijf miniklasgroepen. Bovendien is groepswerk niet altijd nodig. De leerlingen klassikaal of individueel laten werken is ook vaak zinvol. 

Tot slot is het belangrijk om een klasgroep te beschouwen als sociale eenheid waarbinnen verschillende leerwegen mogelijk zijn. Het werktempo kan verschillend zijn en er kunnen aanpassingen gedaan worden voor bepaalde leerlingen, maar tegelijkertijd is het belangrijk om de klas als éénheid te bewaken. De klas als groep is steeds van waaruit wordt vertrokken bij lesgeven. 

---

Meer weten?

Contacteer ons voor een vorming rond coöperatieve werkvormen via info@schoolmakers.be

Schrijf je in voor de cursus ‘Leren differentiëren‘: www.lerendifferentieren.be

Auteur: Esther Gheyssens

Referenties:

• Coubergs, C., Struyven, K., Engels, N., Cools, W., & De Martelaer, K. (2013). Binnenklasdifferentiatie. Leerkansen voor alle leerlingen. Leuven: Acco.
• Förrer, M., & Janssens, A. (2000). Verder met klasmanagement. Uitgeverij Amersfoort. 
• Saleh, M., Lazonder, A.W., & De Jong, T (2005). Effects of within – class ability grouping and social interaction, achievement, and motivation. Instructional science, 33 (2), 105 – 119.
• Saleh, M., Lazonder, A.W., & De Jong, T. (2006). Structuring collaboration in mixed – ability groups to promote verbal interaction, learning and motivation of average – ability students. Contemporary educational psychology, 32 (3), 314 – 331.
• Struyven, Gheyssens, Coubergs, De Doncker, & De Neve (2019). Binnenklasdifferentiatie in de praktijk. Ieders leer-kracht realiseren. Leuven: Acco
• Vanderhoeven, J.L. (2004). Positief omgaan met verschillen in de leeromgeving. Een visie op differentiatie en gelijke kansen in authentieke middenscholen. Uitgeverij Antwerpen.