De digitale co-teacher

21 december 2019

Of hoe digitalisering de leerkracht bevrijdt en het leren optimaliseert

Digitale wereld = de nieuwe realiteit

De grootste migratiestroom gebeurt niet in onze fysieke wereld, maar online. Twee getallen ter illustratie: 94% van onze bevolking zit op het web en de Belg spendeert gemiddeld 5 uur per dag online. 

Enerzijds zorgt het internet voor niet veel nieuws onder de zon. We stellen ons – ook over onderwijs – dezelfde maatschappelijke vragen als bij het ontstaan van onze mensensoort. Waartoe dient onderwijs? Wat moet school zijn? Wat staat een leerkracht te doen? Anderzijds heeft die digitale wereld een ongelofelijke impact op hoe wij ons in de reële wereld gedragen. Er gaat geen uur voorbij of we bestellen, communiceren en organiseren onze levens via interfaces. We worden in real life – vaak onbewust – meer dan ooit geleid en verleid door algoritmes uit onze online levens. 

Bovendien is die online wereld nog steeds een redelijk onbekende wereld met een eigen logica, taal en DNA. Net daarom hebben we behoefte aan spelregels en afspraken. Spelers als Uber, Deliveroo, Airbnb, … doorgronden die digitale logica, zetten het digitale DNA naar hun hand en overklassen zo klassieke spelers met bliksemsnelle service op maat van de klant. De wetgeving hinkt hopeloos achterop. Kortom: het internet heeft een soort Wild West gehalte. We hebben nood aan houvast om ons in die digitale wereld tegenover elkaar te gedragen. 

We weten immers niet wat de toekomst ons zal brengen. Hoe zal het leren er uitzien in die virtual reality? Hoe zal de job van leerkracht er binnen 30 jaar uitzien als er nu al artificiële intelligentie is die bepaalde routinetaken sneller en accurater doet? Hoe zal blockchain bijdragen tot ongekende vormen van sociale controle in onderwijs? Het gaat hier niet over science fiction, maar over het inzetten van technologie die nu al bestaat. Waarvan we de impact kunnen ‘voorvoelen’ en tegelijk vooral weten dat we heel veel mogelijkheden en effecten nog niet weten. Eén ding is zeker: digitalisering daagt ons uit om de toekomst in handen te nemen en dat vraagt veranderbekwaamheid. 

Veranderbekwaamheid 

Veranderbekwaamheid houdt in dat je leert omgaan met onvoorspelbaarheid en wendbaar in de wereld staat. Veranderbekwame scholen doen meer dan investeren in laptops voor de komende tien jaar. De pertinente vragen bij die laptops zijn: hoe gaan we ervoor zorgen dat we elke dag effectiever, efficiënter en aangenamer leren dankzij die laptops?  Wat willen we echt bereiken, wat hebben we daarvoor nodig en hoe gaat technologie ons daarbij helpen? Zoeken naar deze antwoorden vraagt enerzijds robuustheid in weten wat je belangrijk vindt’ en anderzijds flexibiliteit en bereidheid om continu te onderzoeken hoe het beter kan, en uit te proberen. Op die manier noopt digitalisering scholen ertoe om lerende scholen te zijn.   Om te leren uit de toekomst, en die toekomst te omarmen. Om digitaal geletterd te worden.

Drie cruciale vaardigheden

Digitale geletterdheid komt niet vanzelf. Ook zogeheten ‘digital natives’ worden niet geboren met de vaardigheid om op een veilige en effectieve manier de voordelen van die technologie te plukken.

Er zijn twee cruciale vaardigheden binnen onze  digitale samenleving waar Kirschner naar verwijst (1) informatiegeletterdheid en (2) informatiemanagement. We voegen daar graag een derde aan toe: (3) leren kiezen. 

Met informatiegeletterdheid bedoelt Kirschner het kunnen zoeken, identificeren, evalueren (van de kwaliteit en betrouwbaarheid van bronnen) en het effectief gebruiken van verkregen informatie. Informatiemanagement is het kunnen vastleggen, beheren en delen van verkregen informatie. ‘Leren kiezen’ houdt in dat je vooropstelt  wat je wil, wat je belangrijk vindt en functie daarvan keuzes maakt.  Anders verdrink je in een zee aan informatie en mogelijkheden. Zonder kompas zorgt keuzevrijheid kom je terecht in een soort schaarsteval: een tunnelzicht waardoor je verdrinkt in een zee aan mogelijkheden,  verkrampt en ‘slechte’ keuzes maakt. Slecht als in: ongezond, kortzichtig, duur, met negatieve gevolgen voor anderen, …  Probeer het te vergelijken met momenten dat je veel honger hebt en geen doordachte keuzes meer kan maken omdat de honger je mentale bandbreedte wegneemt die nodig is.. 

Digitale revolutie in de klas

Vele scholen maken al werk van de digitale geletterdheid van hun leerlingen. In vele klassen maken e-tools en digitale platformen deel van de les- en evaluatiepraktijk. Tegelijk gebeurt  digitalisering in het onderwijs nog veel in de marge. Of het komt van buitenaf. Zo maken ontwikkelaars gretig gebruik van de knowhow over effectief leren en menselijke motivatie om applicaties te ontwerpen en aan te bieden. 

Kortom: de digitale (r)evolutie zit nog niet in het DNA van scholen. Onderwijsleerprocessen en de job van leerkracht zijn nog niet fundamenteel genoeg ontworpen of georganiseerd vanuit de digitale technologie. Dat is geen verwijt naar scholen, eerder iets dat we als Schoolmakers opmerken. Vaak wordt digitalisering eerder ervaren als last – “ça ne marche pas”- dan als bijdrage –“dankzij technologie doen we het beter”-. 

Het leren optimaliseren

Nochtans is het potentieel enorm. Een next level digitalisering van onderwijs kan en zal zuurstof en ruimte geven. We kunnen ons bevrijden van routineus maar o zo belangrijk werk dat beter door een computer wordt gedaan dan door een leerkracht: denk bijvoorbeeld aan geautomatiseerde feedback of het ontwerpen van individuele leerpaden op basis van slimme data-analyse. Als we technologie omarmen, maken we het werk van leraren én het leren van leerlingen efficiënter, effectiever en aangenamer. 

Enkele voorbeelden van hoe we nu al technologie benutten om het leren te optimaliseren: 

• Via Learning analytics maak je aan de hand van data over het leerproces, studiegedrag en leerprestaties van leerlingen analyses zodat dat je hen op maat kan begeleiden. En ook hier begint het bij doordachte keuzes maken en het stellen van de juiste vragen. Het IXZO project van het GO! zet hierop in.

Bron: https://www.iadlearning.com/learning-analytics-2018/

• Het TECOL (technology-enhanced collaborative learning) van de KULeuven Campus Kortrijk beoogt de ontwikkeling, implementatie en evaluatie van recente educatief technologische oplossingen die interactief en collaboratief leren meer centraal plaatsen, en dat zowel in hoorcolleges als practica. Het instant annoteren bij weblectures, flexibele werkplekken met gedeelde display, makkelijk in contact komen met externe experts, maximale variatie in aantal en types afstand leerders, het gebruik van online leerplatform zijn enkele voorbeelden. TECOL zet ook in op de ontwikkeling, implementatie en evaluatie van deze technologische tools. 

• Zonder volledig te zijn: platformen als Classcraft, Noteble, Bookwidgets, Schoolwerk App van Apple, Google Classroom, Bingel, Teams van Microsoft, … faciliteren klasmanagement, interactief leren, oefenen, competentiegericht evalueren, feedback geven, …

• MOOCs (Massive Open Online Courses) platformen maken hoger onderwijs toegankelijk voor grote groepen. Cursusmateriaal van overal ter wereld wordt beschikbaar gesteld om zo op een efficiënte manier informatie te verschaffen. Als cursist kan je bijvoorbeeld lecture slides downloaden en de video bekijken waarin de leerstof wordt uitgelegd. Via een forum kan je vragen stellen en ook vragen van medecursisten beantwoorden. 

Rol van de leerkracht

En wat is dan nog de rol van de leerkracht? Die verandert. Meer nog: die rol wordt des te belangrijker. Het comparatief voordeel van de leerkracht zit niet in de concurrentie aangaan met artificiële intelligentie. Integendeel. Dat zit in wat Elke Geeraerts mooi omschrijft als onze authentieke intelligentie: het vermogen om je unieke menselijke kwaliteiten te versterken en te gebruiken.

Concreet, wat staat leraren te doen in een school met digitaal DNA? Samengevat: digitalisering daagt leerkrachten uit om de beste versie van zichzelf te zijn. Om een paar dingen te noemen.

Kennis doen werken 

We zijn als volwassenen in deze samenleving al lang niet meer de enige toegangspoort tot informatie. Tegelijk blijven leerkrachten een ijkpunt van onschatbare waarde. Een kompas dat helpt om te zwemmen in die zee van informatie, een referentiepunt dat kritische zin aanwakkert, een katalysator die helpt om kennis om te zetten in inzicht, een motivator die toont hoe kennis ‘ertoe doet’ om een plek te vinden in de samenleving, …  Kennis doen werken dus, in de woorden van Kris Van den Branden over duurzaam onderwijs.

De aard en de essentie van je vak meegeven

Wat is de essentie van je vak? Wat is de kern die jouw leerlingen moeten begrijpen, moeten voelen, moeten doorleven om te snappen waar het in wezen over gaat? Hoe hangen die kernelementen samen in een overzichtelijk en inzichtelijk geheel? Welke eigenheid en schoonheid van jouw vakgebied wil jij overbrengen? Het zijn vragen die totnogtoe alleen door mensen beantwoord kunnen worden. Omdat ze een meesterlijke combinatie vragen van passie voor jouw vak, passie voor het lesgeven én passie voor je doelpubliek.

Het leerproces ontwerpen

Hoeveel er ook in beweging is: bestaande theorieën over hoe leren werkt, blijven (voorlopig) geldig. De wetenschap van het leren is tegelijk eeuwenoud en springlevend. Menselijk leren is een complex proces. Er is geen enkele tool of app die die complexiteit kan reduceren. Doorgedreven digitalisering vraagt van leerkrachten om te ontwerpen ‘vanaf een blanco blad’. Volgens de regels van de didactische kunst, met bouwstenen gebaseerd op wetenschap, gevoed door flair en feeling voor de métier en tonnen ervaring om op terug te vallen. Op naar de tekentafel!

Inzetten op relaties

Niemand wordt als samenwerker geboren. Tegelijk is het een vaardigheid die we kunnen leren. Binnen het onderwijs en daarbuiten. Het vraagt inzet, aandacht, modelvoorbeelden, training, feedback, tijd en boterhammen. Onderwijs is bij uitstek een plek om te werken aan ‘samen’, aan sociale cohesie, aan verbinding, aan groepsgebeuren. Ook hier: digitalisering biedt massa’s opportuniteiten om dit te versterken en te faciliteren. En tegelijk blijven wij – mensen – aan zet. Ook om op tijd alle devices in de rugzak te steken of buiten het klaslokaal  te houden.

Personen vormen

Bildung in tijden van digitalisering. Hoe ziet dat eruit? ‘Mens worden’ in een tijdssegment waarin er geen uur voorbij gaat zonder mens-machine relatie. Betekenis geven aan het leven ook. Pittige vragen, waarvoor we meer dan ooit onze authentieke intelligentie als mens nodig hebben om er deugddoende en antwoorden op mensenmaat op te bedenken.

Kortom: omarm de digitalisering en zet in op je school en op jezelf als leerkracht. En breng zo leren op  topsnelheid. 

Saskia Vandeputte en Riet Van Hees