Digisprong: spring met een plan!

04 mei 2022

Doordacht digitaal aan de slag met je schoolteam? Dan zijn er verschillende domeinen waar je als school op dient te focussen. Schoolmakers ontwikkelde samen met enkele partners de afgelopen jaren het Doordacht Digitaal-model. Van daaruit groeide de Digi-kapitaalscan, die ondertussen in meer dan 10% van de Vlaamse scholen werd afgenomen.

Historiek

Schoolmakers ontwikkelde het Doordacht Digitaal-model dankzij Veranderwijs, het fonds voor onderwijsinnovatie van de Koning Boudewijnstichting. De projectgroep bestond uit 5 pilootscholen (ZAVO, Inspiro, Sint-Jozefsintituut Bokrijk en de Bernardusscholen in Oudenaarde), onderzoekers, directies, ICT-coördinatoren en pedagogisch begeleiders. De T2 Campus in Genk was onze partnerorganisatie. Bart Boelen van UCLL zorgde mee voor overzicht en inzicht.

Doel van het project Doordacht Digitaal en de bijhorende DigiKapitaalscan is dat scholen:

• een onderbouwd kader en duidelijke taal kunnen hanteren om gesprek en actie aan te gaan in het kader van een doordacht digitaliseringsproces;
• een tool in handen hebben om op regelmatige basis in kaart te brengen waar ze staan op het vlak van digitalisering. 

Methode

Vanuit een literatuurstudie met als focus “Wat werkt bij geslaagde digitaliseringsprocessen?” ontwikkelden we een basisvisie op goed gedigitaliseerd onderwijs. Van hieruit bakenden we 6 domeinen af voor digitale schoolontwikkeling:

1. Visie en strategie

2. Leiderschap

3. Schoolcultuur

4. Knowhow

5. Schoolorganisatie

6. ICT-infrastructuur

Elk van deze domeinen werd omgezet naar enkele “items” of stellingen die verduidelijken waar dit domein juist over gaat. Dit resulteerde in een digitale bevraging waarop leerkrachten, ICT-coördinatoren en directies hun team kunnen inschalen. De projectgroep gaf feedback op de afbakening van deze domeinen en de vragen zelf. Na een proefafname op de pilootscholen werd de vragenlijst gefinaliseerd.

Elke stelling kon ingeschaald worden aan de hand van deze waarden: 

Respondenten

Ondertussen werd de DigiKapitaalscan afgenomen in 379 scholen:

·  243 basisscholen (9% van de Vlaamse basisscholen)

·  131 secundaire scholen (12% van de Vlaamse secundaire scholen)

·  5 scholen voor volwassenonderwijs

Uiteraard kunnen ook scholen voor buitengewoon onderwijs met de scan aan de slag.

In totaal vulden 11 601 onderwijsmensen de scan in. Dat cijfer bestaat uit:

·  10 863 leerkrachten

·  419 directies

·  319 ICT-coördinatoren

 Na de afname krijgt de school een rapport toegestuurd. 

Eerste resultaten 

Onze (voorlopig) 379 scholen die aan de slag gingen met de Digikapitaalscan kregen allen een gepersonaliseerd rapport toegestuurd. Met vele van hen gingen we in gesprek tijdens een VANA-workshop: Van Analyse Naar Actie. Daarin bespraken we de resultaten van hun rapport en formuleerden we eerstvolgende concrete acties die zij kunnen zetten om tot een integrale kijk op digitalisering te komen. 

In de onderstaande eerste resultaten houden we de resultaten voor basisonderwijs en secundair onderwijs gebundeld. In volgende publicaties zullen we overgaan tot meer verfijnde en uitgesplitste resultaten per onderwijsniveau. We selecteerden 5 vragen die ons Doordacht Digitaal-model concreter maken. 

Enkele kanttekeningen die we zeker willen plaatsen bij deze resultaten: we kunnen uiteraard geen algemeen geldende uitspraken doen op basis van onderstaande grafieken. Scholen werden niet willekeurig geselecteerd maar kozen zelf om deel te nemen. Dat neemt niet weg dat enkele tendensen duidelijk naar voren komen en gelijk lopen met de bevindingen die we hoorden tijdens de VANA-workshops. 

Visie en strategie 

Een eerste belangrijk domein waar onze Digikapitaalscan op focust, is de aanwezigheid van visie en strategie op school. De vragen brengen in kaart in welke mate schoolteams zicht hebben op de richting die de school uit wil op het vlak van digitalisering. 

Gem leerkrachten	3,17
Gem ICT	3,81
Gem directie	3,80

Bovenstaande grafieken geven weer dat de doelmatigheidsbeleving in digitaliseringsprocessen eerder hoog ligt: de deelnemers hebben eerder wél het gevoel dat de school weet waar ze naartoe wil met het digitaliseringsproces. ICT-coördinatoren en directies geven hier gemiddeld een hogere score. In gesprekken merken we dan ook dat deze beleidsmakers vaak al veel concrete ideeën hebben bij waar de school heen kan op het vlak van digitalisering. De scan werd in het overgrote deel van de scholen ook afgenomen om de beginsituatie in kaart te brengen, vooraleer de school met het team zou toewerken naar een visie. Leerkrachten geven in gesprekken dan weer aan dat de corona-periode er toe heeft bijgedragen dat er meer eenduidigheid ontstond over de mate waarin de school wil digitaliseren en de manier waarop ze dat wil/ kan doen. 

Gem leerkrachten	2,72
Gem ICT	3,02
Gem directie	2,78

Op deze vraag scoren de scholen gemiddeld beduidend lager. ICT-coördinatoren scoren gemiddeld het hoogst. Ook hier geldt dat zij voor hun dagdagelijkse bezigheid een duidelijker plan voor ogen hebben dan leerkrachten, die wat verder van de beleidsmatige ICT-kant staan. Wat opvalt, in aanvulling met de resultaten op andere vragen, is dat er vaak wel een basisplan is om de digitalisering uit te rollen (misschien vooral in hoofde van de ICT-coördinatoren en directies zonder dat dit raadpleegbaar is?), maar dat de communicatie naar het team hierover niet altijd gebeurt. Als motief hiervoor geven sommige ICT-coördinatoren aan dat ze het team niet willen overbelasten in tijden waar naast de Digisprong ook de Modernisering voor bijkomend overleg zorgt. 

Hier liggen duidelijk kansen voor de deelnemende scholen om de komende periode tijd te investeren in het ontwikkelen van een gewenste situatie en concrete stappen daar naartoe. Gezien de drukte die vele scholen doormaken, lijkt het aangewezen om daarbij snel en efficiënt aan de slag te gaan en het snel genoeg over de essentie te hebben: 

• Op welke manier kan digitalisering de kwaliteit van ons onderwijs nòg sterker maken?
• Welke ervaringen nemen we mee uit het verleden? 
• Hoe ver willen we daarin gaan?/ Waar willen we staan binnen 5 jaar? 
• Hoe willen we daar geraken? 

Leiderschap

Transformatieprocessen vragen leiderschap. De invulling van het concept “leiderschap” waarbij het leiderschap van een school behoort tot het takenpakket van één persoon, is genadeloos voorbijgestreefd. Complexe processen vragen gedeeld leiderschap, waarin verschillende aspecten bewaakt kunnen worden: de pedagogisch-didactisch, de technologische, de menselijke, de beleidsmatige, de financiële… Een technisch ICT-coördinator die zijn taak vol passie en expertise uitvoert en tot in de kleinste details thuis is in de wondere wereld van de technologische kant van de zaak, is daarom nog niet de meest aangewezen persoon om met collega’s te communiceren of hen te coachen. De ene competentie is de andere niet, en schoolteams geraken nu eenmaal verder als zoveel mogelijk mensen in hun sterkte kunnen staan én daarin kunnen bijleren. 

Gem leraren	3,16
Gem ICT	3,88
Gem directie	3,88

Meer dan een derde van de leerkrachten geeft aan dat de verdeling van verantwoordelijkheden in het digitaliseringsproces onduidelijk tot zeer onduidelijk is. 60% geeft dan weer overtuigend weer dat die taakverdeling wel helder is. De spreiding is groot. Lagere resultaten hangen hier samen met een lagere score op de vraag in verband met de aanwezigheid van een ICT-beleidsplan. Ook hier scoren ICT-coördinatoren en directies opmerkelijk hoger. Enerzijds logisch, zo merken we in de nabesprekingen: hoe verder van het eigen takenpakket, hoe meer onduidelijkheid. Anderzijds een uitdaging om voldoende transparant te blijven op het vlak van dergelijke veranderingstrajecten. 

Schoolcultuur

Elke context is anders, en we zouden voorbij lopen aan alle nodige nuance wanneer we zouden beweren dat er kant-en-klare stappenplannen bestaan om het digitaliseringsproces bij jou op school uit te rollen. Een belangrijke indicator die verandering kan versnellen of vertragen, is schoolcultuur. Zoals collega’s Yves Larock en Bert Smits in hun boek “Iedereen Schoolmaker” beschrijven, leidt een cultuur waarin samenwerking goed gedijt én waar een onderzoekende basishouding aanwezig is bij een groot deel van het schoolteam, sneller tot geslaagde verandering. 

Gezette stappen worden best tijdig kritisch onder de loep genomen en bijgestuurd waar nodig. Opgedane expertise en goede praktijken worden dan weer best zo snel mogelijk gedeeld. 

Gem leraren	3,50
Gem ICT	3,47
Gem directie	3,64

Zowel leerkrachten, ICT-coördinatoren als directies geven aan dat er eerder wel een deelcultuur aanwezig op hun school, en de drie categorieën van respondenten schatten dit min of meer gelijkmatig in. In de nabesprekingen hoorden we dat leerkrachten vooral tijdens corona uitgebreid zijn gaan samenwerken om materiaal uit te wisselen, en dit op heel veel verschillende manieren. Mail kreeg daarbij stevig concurrentie van schoolinterne- en externe deelgroepen op bijvoorbeeld Facebook en WhatsApp. 

Gem leraren	2,83
Gem ICT	2,93
Gem directie	3,06

Leerkrachten scoren gemiddeld iets lager op de vraag of er regelmatig geëvalueerd wordt welke stappen gezet worden in het digitaliseringsproces. Ook hier merken we dat deze resultaten samenhangen met de vraag of de school beschikt over een duidelijk plan en een duidelijke verdeling van verantwoordelijkheden. Een cyclisch patroon van plannen, uitvoeren, evalueren en bijsturen komt vaker voor bij scholen die planmatig en binnen een duidelijke taakverdeling aan de slag gaan. 

Knowhow

Gem leraren	3,33
Gem ICT	3,09
Gem directie	3,26

Leerkrachten geven gemiddeld aan dat hun digitale lessen eerder wel effectief zijn. Directies volgen hen daarin. ICT-coördinatoren scoren gemiddeld iets lager. In nabesprekingen gaven de kernteams aan dat bij ICT-coördinatoren een zekere “vloek der kennis” speelt: ze hebben vaak een breder zicht op de vele mogelijkheden die er zijn, en weten dus ook beter wat hun collega’s nog niet weten. Geruststellend is hier dat de spreiding tussen ICT-coördinatoren en leerkrachten op eenzelfde school zelden alarmerend hoog is. 

Schoolorganisatie 

Doordacht digitaliseren werkt het best wanneer het thema een duidelijke plaats krijgt in de schoolorganisatie. Vanuit de visie en het ICT-beleidsplan kunnen scholen bekijken welk team van mensen een regierol opneemt op school om de digitalisering uit te rollen. Dat kan een nieuw team zijn (met bijvoorbeeld een vertegenwoordiger van elke vakgroep), de pedagogische raad, een werkgroep rond de ICT-coördinatoren… Belangrijk hierbij is dat het voor iedereen helder is hoe de genomen beslissingen rond het thema tot stand komen, wie daarbij betrokken wordt en wie waarover kan meepraten, en wie beslist. 

Volgende 4 vragen kunnen alvast helpen om digitalisering een duidelijke plaats te geven in de schoolorganisatie:

• Wie is eindverantwoordelijke en/of aanspreekpunt over het thema? 
• Welk team schaart zich hierrond? 
• Welke acties nemen we wanneer? 
• Welke afspraken maken we hierover? (in verband met lessenrooster, lesmethodes, nettiquette, agendering op vakgroepen…)

ICT-infrastructuur 

Scholen kregen grote bedragen op hun rekening die bedoeld zijn om te investeren in ICT-infrastructuur. Belangrijk is dat hierbij niet over één nacht ijs gegaan wordt. Zowel op het vlak van hardware, software, eventuele abonnementen en contracten, maar ook de leeromgeving op school én thuis bij de leerlingen, helpt het om de volgende vragen te doorlopen:

• Wat hebben/doen we nu? 
• Hoe ervaren we dat? 
• Wat hebben we nodig in functie van onze visie? 
• Welke keuzes maken we dan? 

Adviezen

Op de studiedag van DIVO formuleerde Schoolmaker Jan ook de volgende adviezen voor scholen die de Digisprong zullen wagen. 

1. Kom samen met het team tot haalbare stappen, voorzie gefocuste momenten van inspraak, en benut ook hier digitale kanalen om het team niet te overbelasten (inspiratiemuur via Padlet, digitale inspraakmomenten). 
2. Communiceer helder naar het team welke tijdslijn gevolgd zal worden. 
3. Aanvaard als directeur het waterbed-principe: je team ligt met velen op dat bed. Van zodra iemand beweegt, voelen veel mensen dat. Zorg dat je in het midden ligt, en een gezond evenwicht kan bieden.

Benieuwd naar hoe 5 Vlaamse scholen concreet aan de slag gingen met deze adviezen en deze aanvullen met inzichten uit de praktijk? Lees dan zeker de blog “10 tips voor directeurs die willen Digi-springen”. 

Neem je graag de DigiKapitaalscan af op jouw school? Je vindt hier meer info. 

Interesse in ons aanbod? Dat vind je hier. Met concrete vragen kan je terecht bij doordachtdigitaal@schoolmakers.be. 

Jan Royackers

Jan@schoolmakers.be