[Leren op afstand: lessons learned] #1 Simpel gezegd, moeilijker gedaan

22 april 2019

Stel dat je lesgeeft aan volwassenen. Beeld je in dat je jouw volwassen studenten of cursisten nooit of amper ‘in real life’ ziet.

• Ze studeren op afstand in een online leeromgeving.
• Ze verwerken leerstof via kennisclips, e-readers, zelftests en oefeningen.
• Jij stuurt en begeleidt hen via digitale kanalen – denk aan geautomatiseerde antwoordsleutels, feedback via audiofragmenten of ingevoegde comments, Skypesessies met extra toelichting, …
• Mogelijks voeren ze opdrachten uit in een authentieke setting, op hun eigen werkplek bijvoorbeeld. Om aan te tonen welke competenties ze hier verwerven, schakelen ze begeleiders ter plekke in en leveren ze ‘digitale bewijzen’ in.

Kortom: jij bent hun ‘online lesgever’ die het leren op afstand aanstuurt met opdrachten, leermaterialen aanreikt, leerpaden ontwerpt, feedback geeft en (soms) beoordeelt.

‘Leren op afstand’ zit in de lift. Of zo lijkt het toch als je even googelt of er de cijfers bijhaalt. Tijds- en plaatsonafhankelijk een diploma of certificaat behalen, jezelf professionaliseren, een vak of vaardigheid leren. Een droom voor mensen met weinig tijd en veel plannen. Een zegen voor iedereen met grote leerhonger of verregaande ambities. Een oplossing voor het fileprobleem. Een antwoord uit de toekomst, want de toekomst is digitaal. Of toch niet? De uitval blijkt groot en de kwaliteit hapert soms. Ook onze eigen ervaring met de e-course Leren Differentiëren van Schoolmakers leert dat zoiets ontwerpen en ‘in de wereld zetten’ een hele uitdaging is. Daarnaast mag ik sinds oktober 2018 de bacheloropleiding Sport- en cultuurmanagement in afstandsonderwijs van Thomas More Kempen Campus Turnhout mee ondersteunen. Voor topsporters en werkstudenten die 100% op afstand willen studeren (start sept 2019). Boeiend allemaal, en dus bij momenten ook best intens en vermoeiend.

Afstandsopleidingen verschillen sterk qua inhoud, aanpak, begeleiding, duurtijd, intensiteit, moeilijkheidsgraad en certificering. De range varieert van eerder vrijblijvende & gratis MOOC’s over betalende e-courses van soms prestigieuze instellingen tot een volwaardige hogeschoolopleiding op afstand. Ook het ‘online gehalte’ varieert. In blended vormen heb je nog 20 tot 60% face-to-face contacttijd (veelal voor het trainen van vaardigheden of evaluatiemomenten). In andere formules kan je alles 100% op afstand volgen. ‘Op afstand’ en ‘online’ zijn bovendien geen synoniemen. Op afstand betekent dat je amper of nooit naar een bepaalde campus hoeft te gaan. Online zegt iets over de leeromgeving waarin je hoofdzakelijk werkt. Digitaal dus. Bij een afstandsopleiding met een sterke praktijkcomponent is een student vaak ‘offline’ aan de slag ‘op de werkvloer’ in een stagesetting.

In al die verschillen is er één constante: ‘leren op afstand’ lijkt simpeler dan het is. Eén van mijn lessons learned: it takes a lot. Enerzijds van de aanbieders (school, organisatie, bedrijf) en van de lesgevers om kwaliteit te leveren. Anderzijds van de studenten om er een succes van te maken. Succes betekent dan: effectief slagen en/of er met voldoening uithalen wat je er hoopte uit te halen.

Wat vraagt het van de studenten?

Samengevat: een stevige portie zelfsturing en ambitie. Ben je klaar om een afstandsopleiding te starten? Overloop even dit lijstje.

• Je drive en je werkijver zijn groot.
• Je hebt en houdt een doel voor ogen.
• Je kan je studiedoelen mentaal en organisatorisch combineren met engagementen in andere levensdomeinen (je werk, je gezin, je sociaal leven, je topsport, …).
• Je kan je focussen op de taak. Afleiding schakel je geregeld uit.
• Je schat jezelf goed in, en stuurt jezelf bij waar nodig.
• Je vraagt proactief uitleg en durft je netwerk aanspreken met vragen.
• Je werkt gedisciplineerd in lijn met wat je van jezelf verwacht.
• Je zet door bij tegenslag.
• Je plant tijd in om met je studies bezig te zijn én om het geleerde in de praktijk om te zetten.
• Je werkt zelfstandig.

Héhé. Pittig lijstje, niet? Opnieuw: een online cursus fotografie, manicure of Spaans verwerken, is niet hetzelfde als op afstand leraar of office manager worden. En toch. Wie bovenstaande lijst veelvuldig kan afvinken, vergroot duidelijk z’n kans op slagen.

Wat vraagt het van lesgevers?

Het belang van de lesgever in afstandsopleidingen varieert. Bij ‘ingeblikt’ afstandsonderwijs is alles op voorhand klaargezet. Een student doorloopt dan een digitale cursus zonder persoonlijke interactie met een lesgever of tussen studenten onderling. In dat geval is de lesgever vooral een sterke ontwerper die een gefaseerd en logisch leerpad vormgeeft. Bij afstandsopleidingen mét interactie – synchroon of asynchroon – speel je op een ander niveau.  Daar is de online lesgever een meester (m/v/x) in het kwadraat. Hier hadden we het over meesterschap. Iemand die diverse rollen als lesgever met flair combineert. En dat met eerder weinig of zelfs geen face-to-face contact met studenten.

Idealiter schakelt een online lesgever tussen deze drie rollen:

1. De instructor die de doelen bepaalt, die duidelijk overbrengt, instructies geeft, leeractiviteiten en leermaterialen aanreikt en evalueert. De lesgever als rolmodel: hij inspireert, doet voor, legt uit, stelt vragen, geeft oefeningen, deelt en doseert wijsheden, …
2. De facilitator die ervoor zorgt dat alles vlot verloopt. Hij biedt structuur en overzicht, maakt afspraken, zowel voor de online leeromgeving als voor een praktijkcomponent op de werkplek. Daar waar studenten online moeten samenwerken modereert en ondersteunt hij die samenwerking, bijvoorbeeld bij groepsdiscussies of groepswerken.
3. De coach die zorgt voor ‘contact en connectie’ en voor begeleiding. Hij motiveert en speelt kort op de bal. Zo verkleint hij de kans op drop-out. Een coach zet meerdere vaardigheden in: bevragen, bekrachtigen, motiveren, confronteren, inspireren, uitdagen, ondersteunen, noem maar op. Feedback is één van de krachtigste tools die een coach in handen heeft om het leren te bevorderen.

Een ‘lesgever op afstand’ is net als een lesgever in face-to-face onderwijs geen übermensch. Het is wél iemand die erin slaagt om studenten een gestructureerd en gedoseerd online leerpad aan te bieden en hen te activeren met zinvolle opdrachten. En om op een authentieke manier te e-coachen zodat studenten zich uitgedaagd en ondersteund voelen.

Meer daarover in een volgende blog!

Wat vraagt het van de aanbieders?

Afstandsonderwijs vertrekt vaak vanuit de ambitie van een school, organisatie of bedrijf om in te spelen op vragen uit het werkveld of op hiaten – en dus opportuniteiten – in het bestaande opleidingsaanbod. Hogescholen of universiteiten zien het als kans om zich uniek te positioneren. Ze profileren zich zo naar mature leerders die flexibel gecombineerd met gezin en werk een diploma willen behalen met weinig of geen ‘schoolse’ verplaatsingen. Andere organisaties of bedrijven willen met afstandsopleidingen op grote schaal en laagdrempelig expertise ontsluiten, al dan niet ook vanuit een commercieel belang. Ze haken zo in op de mindset van levenslang leren en professionaliseren. Denk maar aan de vele MOOCS of online cursussen.

In welk format dan ook, als aanbieder van een afstandsopleiding investeer je stevig wat tijd, energie en middelen. Het loont om even stil te staan alvorens erin te vliegen. Om vervolgens vooral al doende te leren. Zes relevante vragen bij de opstart:

• Wat is onze ruimere ambitie? Stel dat we binnen 5 jaar, 10 jaar geslaagd zijn in onze opzet, hoe ziet dat er dan uit? Welke grote mijlpalen zien we op de weg daarnaartoe?
• Kennen we het profiel, de eigenheden en noden van de studenten waarop we mikken? Werken met personas, een techniek uit de marketing, kan helpen om ‘handen en voeten’ te geven aan je potentieel studentenpubliek.
• Kennen we ‘de markt’ genoeg? Welk aanbod bestaat er al, op welke leemte spelen wij in en hoe maken we het verschil?
• Wat is onze visie op onderwijs? En meer specifiek op blended of online onderwijs? Hoe kijken we naar de vele uitdagingen die dit met zich meebrengt?
• Wie moet het doen? Welke investering verwachten we van hen? En welke afspraken maken we daarover?
• Staan we pedagogisch-didactisch sterk genoeg om dit opleidingsconcept uit te werken tot op microniveau? Welke vaardigheden hebben we nodig om dit waar te maken? Wat hebben we zelf in huis? Hoe zoeken we versterking voor wat er nog ontbreekt?

Last but not least. Ik hoop van harte dat afstandsleren toeneemt én dat we er beter in worden. Alle clichés op een hoopje: digitale ontwikkelingen bieden zoveel kansen om leren op afstand efficiënt, effectief en aangenaam te maken. Gamification, virtual en augmented reality, blockchain, … er ligt een wereld open. Tegelijk zijn er vanuit onderwijskundige bril vele ‘ja maars’ te bedenken. Dan zwijg ik nog over de opvoedkundige bril. Die speelt minder in de context van professionalisering, maar dringt zich wel op voor meer formele onderwijscontexten, ook bij jongvolwassenen. Wat met de vormende functie van (hoger) onderwijs? En met het verlies aan ‘sociale cohesie’ in online leeromgevingen?

Het verhaal is niet af. So far so clear. Ik heb alleszins goesting om verder te onderzoeken en te experimenteren. Dit is de start van een reeks ‘lessons learned’. Het lijstje is nog lang:

• gefaseerde leerpaden vooraf structureren en vormgeven
• online samenwerkend leren, hoe doe je dat?
• vaardigheden (praktijkcompontent) leren, begeleiden en beoordelen op afstand
• ‘je diploma verdienen, niet krijgen’: hoe maak je evaluatie kwaliteitsvol?
• e-coaching: online studenten begeleiden in hun leerproces
• ….

Wordt vervolgd!

Saskia Vandeputte

Interesse voor een adviesgesprek, lezing of workshop over dit thema? Contacteer ons op info@schoolmakers.be

---

Met dank aan deze inspiratiebronnen:

Baeyens, T. Blended Learning, de toekomst is digitaal. Politeia, 2019.

Hustinx, W. en Timmers, K. Onderwijsvernieuwing met ICT. Tijdschrift voor Innovatief Hoger Onderwijs, 2018.

Website digitale didactiek van de Vlaamse Overheid en ESF

---

Deze blogreeks [Leren op afstand: lessons learned]  wordt gevoed door praktijkervaring met de e-course Leren Differentiëren van Schoolmakers en de opleiding Sport- en cultuurmanagement in afstandsonderwijs van Thomas More Campus Turnhout.