Zorgen voor zelfzorg

Ga in gesprek met je team met de downloadbare leidraad en ‘het Zelfzorgwiel’

Wanneer je in het onderwijsveld werkt ben je bij uitstek een persoon die veel van zichzelf geeft in dienst van het welzijn, het leren en de groei van anderen, je bent iemand die heel veel zorgt. Voor zorgenden in het algemeen zijn zelfzorg en de zorg voor anderen niet altijd een eenvoudige evenwichtsoefening. De afgelopen maanden kende ons aanbod rond Zelfzorg en Teamzorg een enorme boost. Het thema staat in verschillende scholen en onderwijsorganisaties hoog op de agenda. Omwille van een hele waaier aan redenen – lerarentekort, leerachterstanden,… – neemt de druk op veel schoolteams steeds meer toe.

Zelfzorg voor onderwijsmensen

Zelfzorg is belangrijk voor een gevoel van integriteit, omdat het ervoor zorgt dat we “onze woorden waarmaken”. We kunnen alleen aan anderen geven wat we op een bepaalde manier voor onszelf geven en ontvangen. Als we werken om anderen te helpen groeien, hoe groeien we dan zelf? Als we met anderen werken om te leren, hoe leren we dan zelf?

Leerkrachten zijn vaak gericht op de resultaten die zij met en voor anderen bereiken. Zelfzorg houdt in dat je je op jezelf richt en tijd neemt om te rusten, na te denken, bij te tanken en te vernieuwen. Zelfzorg houdt in dat je de balans opmaakt van je eigen behoeften, doelen, gezondheid en prestaties; dat je tijd neemt om alles wat je bent te voeden en te koesteren.

Wanneer wij werken rond zelfzorg, hebben we het niet over: in bad zitten tot je een gerimpelde pruim bent, of naar een tiny house zonder internet gaan om te ontprikkelen, of meedoen aan ‘dry january’. Al die dingen kun je natuurlijk ook doen om voor jezelf te zorgen, en als dat voor jou volstaat is dat top! Wij denken echter liever over zelfzorg als reflectiepraktijk, als inchecken bij jezelf, als hefboom voor je teamwerking. 

Zelfzorg als idee met vier dimensies

Onder zelfzorg verstaan wij een idee met vier dimensies: fysieke, emotionele, psychologische en spirituele zelfzorg. 

• Fysieke zelfzorg betreft zorg voor je lichaam. Je zorgt ervoor dat je genoeg slaapt, eet voldoende gezonde voeding, doet elke dag een wandelingetje buiten. Misschien nam je je wel voor om wekelijks te gaan joggen of zwemmen in het nieuwe jaar. Daarnaast zorg je ook voor je leef- en werkomgeving: waar en hoe je woont en werkt, hoe ordelijk of rommelig het daar is, hoeveel zonlicht er daar binnenkomt.
• Emotionele zelfzorg gaat om je hart: je omringen met mensen om wie je geeft en die om jou geven. Je zorgt voor heldere grenzen binnen je relaties en energie; je geeft en ontvangt bevestiging en liefde. 
• Psychologische zelfzorg draait om je persoonlijke of professionele ontwikkeling. Je maakt ruimte voor reflectie en observeert je gedachten en gevoelens. Je gunt jezelf bijvoorbeeld een opleiding om persoonlijk of professioneel te groeien; je laat je coachen of gaat in therapie om je patronen te begrijpen. 
• Spirituele zelfzorg tot slot gaat om verbinding maken met je doel en betekenis. Daarvoor hoef je niet meteen begeesterd te zijn door meditatie; je kan al spiritueel voor jezelf zorgen door de natuur in te trekken, te genieten van een muziekstuk, van bewust in het moment te zijn. Deze dimensie draait om de vraag: wat is zinvolle tijdsbesteding? Wanneer mensen in een burn-out dreigen te wankelen, is dit vaak een dimensie die harder gaat roepen. 

Wat als zelfzorg een fiets is, en je onderwijsteam de hulpwieltjes zijn? 

De vier dimensies kan je op een wiel plaatsen. Als je zou inkleuren in welke mate je per dimensie aan zelfzorg doet, hoe zou dat er dan uit zien? En als dit dan een wiel aan je fiets was, hoe zou die fiets dan rijden? Als een vlotte koersfiets, of eerder als een hobbelig geval? Zijn de banden opgepompt of leeggelopen? 

We merken dat voor veel mensen het zwaartepunt van het zelfzorgwiel ligt bij fysieke en emotionele zelfzorg. Die kennen we het beste; daar kunnen we makkelijker concreet benoemen wat we doen om voor onszelf te zorgen. De vraag is: waar ligt de grootste uitdaging voor jou? Welke zijn je grootste krachten? Waar liggen je valkuilen? In welk domein kan je één stapje vooruit zetten, dat ook je andere domeinen omhoog zal tillen? 

Goed begonnen is half gewonnen

We helpen je graag bij het identificeren van sterke zelfzorg-praktijken bij jou in het team, en waar mogelijke obstakels liggen. Via onderstaande link kan je een gids en werkblad downloaden om het gesprek rond zelfzorg in jouw team open te trekken. Neem er op de vakgroepvergadering of een ander overleg met je team een halfuur de tijd voor. Zo zet je al de eerste stap naar verbinding over zelfzorg in je team. 

Daarnaast hoef je niet op te houden bij het invullen van een werkblad! Merk je dat het zinvol is voor je teamleden om een laagje dieper te gaan om te begrijpen waar obstakels rond zelfzorg vandaan komen en wat ze eraan kunnen doen? We verzorgen graag een weldadige workshop waarbij je team de tijd kan nemen om uit te wisselen, verdere stappen te zetten en handvaten en actiepunten te identificeren. Zie het werkblad dan als ‘flipped classroom’ waarbij je op voorhand al wat huiswerk doet en we tijdens de sessie nog verder kunnen gaan. 

Auteurs: Anne De Smet en Ester Vanherck