Een antwoord geven of een vraag stellen… wat doe je het liefst?

27 augustus 2018

De werkelijkheid is voor mij zo complex dat ik enkel vragen kan stellen.
Peter Verhelst, auteur

Tijdens mijn vormingen over oplossingsgericht coachen scholen stellen de deelnemers samen met mij vast dat een écht goede vraag stellen aan collega’s vaak niet zo evident is. In deze blog zoom ik graag even in op deze vaststelling.

Ben je een directeur, een zorgjuf, een vakcoördinator, een pedagogisch begeleider, een school-interne projectleider, … dan wil je gedragenheid voor wat je de (collega-)leerkrachten aanbiedt aan ondersteuning. Je wil dat ze zelfsturing aan de dag leggen voor hun eigen leerproces of voor de verandering die aan de orde is. De vragende houding, en bij uitbreiding de competentie van het vragen stellen, is misschien wel het sterkste instrument dat je in handen hebt wanneer je wil aansturen op meer zelfsturing.  

Dankzij vragen behouden de betrokkenen het eigenaarschap van hun eigen proces van betekenisgeving. Je neemt het niet van hen over. Je nodigt hen uit om hun opvattingen zelf te bevragen, verbreden en/of verdiepen. In elk veranderproces is dit uitermate belangrijk.

Goede vragen bevorderen ook de dialoog. Er ontstaat makkelijker een uitwisseling, confrontatie van bestaande opvattingen. Enkel zo wordt de ontwikkeling van nieuwe en toekomstgerichte opvattingen mogelijk. In het kinderboek Hallo is daar iemand?, verwoordt Jostein Gaarder het punt dat we hier willen maken als volgt: “Een antwoord is altijd een stukje van de weg die achter ons ligt. Alleen een vraag kan ons verder brengen”.

Het is evenwel niet altijd gemakkelijk om in onze onderwijscontext op een bewuste manier steeds de juiste vraag op het juiste moment te stellen. Dat heeft minstens drie redenen.

Een eerste moeilijkheid is de diepgewortelde, cultureel bepaalde en haast onzichtbare opvatting dat we een onderscheid kunnen maken tussen diegenen die weten en diegenen die niet of veel minder weten. Een sterke illustratie hiervan is dat we spreken over ‘onder-wijs’. Het dominante verwachtingspatroon impliceert dat leerkrachten en directeurs het allemaal moeten weten en vooral antwoorden moeten kunnen geven. Wat absoluut niet vanzelfsprekend is in een wereld die steeds permanent verandert en meer ambigu wordt. De onderzoekende, vragende houding vergt een voortdurende alertheid voor de ingebakken reflex om snel antwoorden te geven en eigen expertise in te brengen. Voor alle duidelijkheid, de suggestie is hier niet dat je nooit meer antwoorden geeft, maar wel dat je het geven van antwoorden op een gepaste manier doseert. Zeker wanneer het gaat over complexe kwesties.

Onze tweede en mogelijk belangrijkste uitdaging voor een meer vragende houding is onze ‘vrees om los te laten’.  Van het moment dat je vragend intervenieert, begeef je je in een meer open proces. Of anders bekeken: in een minder voorspelbaar proces. Dit veronderstelt dat je de controle wil en kan loslaten.

Bewust goede vragen stellen in een bepaalde situatie op een bepaald moment, is een vrij complexe competentie. Maar het goede nieuws is dat je altijd progressie boeken in ‘de kunst van het vragen stellen’.  Je kan daarbij gaan focussen op nogal wat aspecten, zoals:

• gebruik leren maken van de gepaste woorden in een vraag;  
• leren wachten op een antwoord;
• leren in welke situaties een kennisvraag te stellen, dan wel een gevoelsvraag of een ethische vraag;
• vlotter beslissen of we eerder een wat-vraag, dan wel een hoe-vraag stellen;
• je meer bewust worden van welke vraag je stelt na een vorige vraag en zo een goede vragenreeks opbouwen;
• de vragen leren kennen waarmee meningsverschillen makkelijker opgelost raken;
• beter aanvoelen met welke vraag we de betrokkene(n) echt aan het denken zetten;
• de waarderende en oplossingsgerichte benadering leren inzetten in de vraagstelling;
• enzovoort…

Een korte oefening als illustratie van het eerstgenoemde aspect, ‘gebruik leren maken van de gepaste woorden in een vraag’: welk van de onderstaande twee vragen vind je de beste vraag?
Vraag A: Waarom ben jij een goede leraar?
Vraag B: Wat maakt van jou een goede leraar?

Omwille van de ‘waarom’ in vraag A duidt quasi 100 procent van de mensen vraag  B aan als de ‘best werkende vraag’. Een waarom-vraag omvormen tot een wat-vraag verscherpt meestal de vraagstelling.

Zo is er over elk aspect van de kunst van het vragen stellen wel iets te ontdekken en te ontwikkelen. Wat zijn voor jou de redenen om dit te willen?

Yves Larock