Evalueren met rubrics? Vraag & antwoord en tips!

25 april 2019

“Hoe kan ik taaltaken helder evalueren en mijn leerlingen daarbij concrete feedback – springstof voor leren – geven?” Dat vroeg Josfien Demey, leerkracht Nederlands, zich af. Ze kwam uit bij de ‘rubric of one’, probeerde die uit en schreef er dit fijn artikel over in het al even fijne tijdschrift Fons. ‘Evalueren met rubrics’ zat wat verder in mijn geheugen. Dus dook ik er even terug in. Hieronder lees je eerst in vraag en antwoord vorm wat ik (opnieuw) te weten kwam. Daarna vind je tips om aan de slag te gaan met rubrics. Een rubric maak je niet in 1-2-3. Het loont de moeite voor complexe taken waarbij je veel feedback wilt geven aan je leerlingen of studenten.

Veel evalueerplezier!

Rubrics in vraag & antwoord

Wat is een rubric? En waarvoor dient het?

Een rubric is een instrument om mee te evalueren. Je kan het zien als een uitgeschreven voorschrift om een prestatie of een product mee te waarderen. Kenmerkend voor een rubric is dat je de evaluatiecriteria overzichtelijk weergeeft. Daardoor weten leerlingen of studenten goed wat hen te doen staat, en waarop ze geëvalueerd worden.

Rubrics zijn zowel geschikt om te beoordelen op het einde van de rit (summatief evalueren) als om onderweg feedback te geven en zo het leerproces bij te sturen (formatief evalueren).

Hoe ziet een rubric eruit?

Een rubric ziet er meestal uit als een vooraf ingevulde tabel.

• Per rij staat er telkens één kwaliteitscriterium voor de te leveren prestatie.
• Per kolom staat er een waardering. Dat kan een cijfer zijn, of een aanduiding als onvoldoende, voldoende en goed, of een ontwikkelingsniveau zoals beginner – gevorderd – expert.

 

• In elke cel staat een woordelijke omschrijving, een descriptor, die de kwaliteit van de prestatie beschrijft die voor dat bepaalde kwaliteitscriterium tot die bepaalde waardering leidt. Naast dit soort analytische rubrics bestaan er ook holistische en one word rubrics. Meer daarover hieronder bij ‘welke rubrics bestaan er?’.

Als leerkracht of docent bepaal je per criterium, dus per rij, welke beschrijving het best past bij de geleverde prestatie. Zo krijg je dus per evaluatiecriterium een waardering. Eventueel kan je per criterium nog een weging toepassen. Niet alle criteria moeten dus evenveel gewicht hebben in de gehele evaluatie. Meer daarover bij de vraag ‘Hoe beoordeel ik met een rubric?’.

Welke soorten rubrics bestaan er?

Je kan rubrics indelen in drie grote varianten: de holistische rubric, de analytische rubric en de rubric of one.

1. Een holistische rubric is geschikt als je een complexe competentie of product zoveel mogelijk als geheel wilt evalueren. Hieronder zie je drie voorbeelden van holistische rubrics.

Over onderzoekscompetentie:

Bron: https://www.slideshare.net/PascalKoole/carel-burghout-rubrics-workshop-2013

Over samenwerking:

Bron: https://leerling2020.nl/wp-content/uploads/2018/06/Formatief-Evalueren-Doelen-stellen-en-evalueren-met-Rubrics.pdf

Over communicatie:

Bron: https://husite.nl/toetsing/rubric/

2. Een analytische rubric is de meest klassieke rubric met aparte criteria en per criterium een waarderingsschaal. Die ziet er bijvoorbeeld zo uit:

Bron: https://www.vernieuwenderwijs.nl/rubrics-klas-zo-ga-er-mee-aan-slag/

3. Een rubric of one is vooral geschikt als je wilt inzetten op feedback. Je zet de norm en zegt wat er duidelijk boven en duidelijk onder die norm ziet. In het artikel van Josfien Demey vind je een uitgewerkt voorbeeld. Dit is het gebruikte sjabloon – met dank aan Josfien die dit deelde op Klascement:

Wat zijn de voordelen van het werken met rubrics?

De grootste troef van rubrics: ze maken expliciet wat impliciet was. Rubrics zijn een nuttig raamwerk om effectief & efficiënt feedback te geven en transparant te beoordelen. Ze ondersteunen het leerproces omdat ze inzetten op feed-up, feedback en feedfoward.

• Feed-up. Rubrics maken verwachtingen heel duidelijk. Leerlingen of studenten weten wat de doelen zijn, welke kwaliteit er verwacht wordt, waarop ze beoordeeld worden en waar de norm ligt.
• Feedback. Rubrics maken duidelijk waar ze nu staan in hun leerproces, op verschillende criteria.
• Feedforward. Rubrics maken duidelijk welke stappen ze nog kunnen/moeten zetten om de norm te halen of te excelleren.

Een rubric biedt ook de kans om kritisch naar je eigen evaluatie te kijken. Zo constateer je misschien dat je voor bepaalde criteria onvoldoende informatie had om te kunnen beoordelen. Bekijk je rubric dus als iets levend om te gebruiken voor ieders leerproces. Zo rendeert het werk dat je erin stak.

Wanneer leveren rubrics een meerwaarde op?

Rubrics hebben meerwaarde op drie voorwaarden:

• Voorwaarde 1: leerlingen of studenten moeten een complexe competentie tonen of een product inleveren waar verschillende deelvaardigheden bij komen kijken. Met andere woorden: de taak is omvattend en pittig genoeg. Dan loont het de moeite. Denk bijvoorbeeld aan die gelaagde taken waarbij je het nu moeilijk vindt om leerlingen feedback te geven of te beoordelen.
• Voorwaarde 2: je wilt de rubric gebruiken om feedback te geven als leerkracht/docent, of voor zelf- of peerevaluatie. Vooraf kan je leerlingen of studenten vragen om zichzelf in te schatten of aan te geven waar hun ambitie ligt. Op welke criteria presteren ze nu nog onvoldoende? Op welke criteria volstaat voor hen een voldoende? En op welke criteria willen ze uitblinken? Tijdens of na het uitvoeren van de taak kunnen ze met de rubric reflecteren, hun vooruitgang monitoren en elkaar feedback geven. Voordeel is dat je in een rubric simpelweg de criteria kan omcirkelen, zoals je hier ziet:

Bron: https://www.ru.nl/publish/pages/896275/wh_richtenentoetsenmetrubrics.pdf

• Voorwaarde 3: je kan genoeg tijd en energie investeren in het maken van een kwaliteitsvolle rubric. Daarvoor heb je overleg nodig en ruimte om uit te proberen. Zonder die finetuning en afstemming is een rubric vaak niet beter dan een holistisch cijfer waarmee je een taak beoordeelt.

Wat zijn goede alternatieven voor het ‘evalueren met rubrics’?

Beoordelen met rubrics blijft een ‘absolute’ manier van beoordelen. Je beoordeelt product per product of prestatie per prestatie. Comparatief beoordelen daarentegen betekent dat je producten of prestaties met elkaar vergelijkt, meestal door telkens in paren producten of prestaties t.o.v. elkaar af te wegen.

Comparatief beoordelen is zeker een nuttig alternatief voor rubrics als je complexe competenties wilt beoordelen. Vooral omdat je met comparatief beoordelen de validiteit en betrouwbaarheid sterk verhoogt.

Heldere uitleg en een sterke tool hiervoor vind je bij Comproved. 

Aan de slag!

Tips bij het maken van een rubric

Vooraf informeer je je best over het beleid van je opleiding of school over rubrics. Zo kan je op z’n minst overwegen om rubrics uniform te maken. Bijvoorbeeld qua waarderingsschaal, de manier waarop je het eindoordeel bepaalt, de manier waarop je criteria formuleert enzovoort. Die uniformiteit maakt het voor leerlingen en studenten inzichtelijker.

Van idee tot rubric in 8 stappen

1. Baken af voor welke doelen/competenties je een rubric gaat maken.
2. Bepaal op welk niveau je rubrics wilt inzetten: voor één opdracht, voor een volledige cursus, stage of portfolio bijvoorbeeld of vakoverschrijdend of op het niveau van een opleiding.
3. Zoek online en raadpleeg je netwerk. De kans is groot dat je een rubric uit literatuur of praktijkervaring van anderen kan overnemen of als inspiratiebron kan gebruiken. Zie ook de vraag hieronder ‘waar vind ik inspiratie’?
4. Kies welke rubric het meest geschikt is (zie ook de vraag hierboven ‘Welke soorten rubrics bestaan er?’. Kies ook een zinvolle schaal: puntenschaal, een schaal van onvoldoende tot goed, een schaal met ontwikkelingsniveau, ….
5. Bepaal criteria. Waaraan kan je merken in hoeverre de leerlingen of student de doelen heeft bereikt?
6. Bepaal eerst per criterium de norm. Hoe ziet, voor dit criterium, een prestatie eruit die je nét voldoende acht? Beschrijf dit in max. twee volzinnen. Zo krijg je een eerste normerende kolom met descriptoren. Bepaal daarna wat ‘onvoldoende’ en wat ‘goed’ inhoudt per criterium (of ‘beginner’ of ‘expert’ of …). Beperk het aantal niveaus en maak ze onderscheidend van elkaar.
   • Ga uit van bestaande criterialijsten, beoordelingsschalen. Benut je praktijkkennis én onderzoek: wat weten we over hoe leerlingen een bepaalde competentie ontwikkelen?
   • Beschrijf die maatstaven zo specifiek en ‘pakbaar’ mogelijk.
   • Gebruik taal die je leerlingen of studenten begrijpen.
   • Formuleer het positief, zodat het motiverend werkt. Het is makkelijker om iets ‘wel’ te doen dan om iets ‘niet’ te doen.
   • Bundel in een overzichtelijk aantal.
   • Schrap. Gebruik kernwoorden, richt je op de essentie.
   • Vermijd overlapping. Splits criteria uit en maak ze onderscheidend t.o.v. elkaar.
   • Vermijd herhaling. Elke cel voegt iets extra toe t.o.v. de cel links ervan (= zelfde criterium op een lager niveau).
   • Vermijd eisen die niets zeggen over de eigenlijke kwaliteit van de prestatie. Bijvoorbeeld: dient op tijd zijn werk in.
   • Wees zo consistent mogelijk. Komen die criteria ook op andere plekken in het vak, opleiding, … terug?
7. Bepaal de weging. Sommige criteria zijn mogelijk belangrijker dan andere. Je kan ook in elke cel het aantal punten noteren dat die cel waard is. Bepaal hoe je de totaalscore berekent en het eindoordeel geeft. Meer daarover vind je bij de reeks tips hieronder.

8. Probeer uit en leer al doende. Een rubric is nooit af. Betrek waar mogelijk leerlingen of studenten bij het ontwerpen van een rubric. of toets een conceptversie bij (oud)studenten, collega’s, externen af in een pilot. Vraag hen feedback: zijn de criteria herkenbaar? Begrijpbaar? Relevant? Zit de opbouw in niveaus goed? Wat missen ze? Wat staat er te veel? Helpt dit om feedback te geven?

---

Hier lees je een prachtige samenvatting: een rubric voor een rubric. Oftwel: een rubric om te evalueren of het ontwerp van jouw rubric goed zit. Beter wordt het niet 🙂

---

Aan de slag!

Waar vind ik bestaande rubrics, inspiratie, templates?

• Viewbrics, oftewel: vakoverschrijdende vaardigheden aanleren met videovoorbeelden. Hier vind je een online leermodule.
• Tool om samen aan rubrics te werken
• Rubrics maken op basis van templates
• Downloadbare templates voor rubrics

---

Aan de slag!

Tips bij het beoordelen met een rubric

• Onderbouw je oordeel eventueel door te duiden hoe je tot die beoordeling komt, extra aandachtspunten mee te geven, tips en tops, … Geschematiseerd ziet dat er zo uit:

Bron: https://www.ru.nl/publish/pages/896275/wh_richtenentoetsenmetrubrics.pdf

• Maak een onderscheid tussen de totaalscore en het eindoordeel. De totaalscore is de optelsom van alle criteria. Als je dus woordelijke waarderingen hebt, moet je die vertalen naar getallen om ermee te kunnen rekenen. Zo krijgt elke kolom een getal, bv. 2 – 4 – 6. De totaalscore krijg je dan door de getallen van alle geselecteerde cellen op te tellen, en te delen door het aantal rijen. Maar: je kan een weging per criterium toepassen. Dan moet je dus per criterium met die weegfactor rekening houden.
• Je kan de totaalscore van de rubric gewoon als eindoordeel nemen. Je kan hier ook van afwijken zodat er ruimte is voor zaken die niet door de rubric zijn afgedekt. Of: je kan de rubric louter als ondersteuning gebruiken om toch een holistische score (één getal dus) te geven.
• Wat wil je dat leerlingen of studenten met de beoordelingen doen? Je kan studenten vooraf zichzelf laten inschatten en focussen op het verschil tussen inschatting en werkelijke prestatie. Of je kan jouw oordeel en het oordeel van de leerling/student zelf en van medeleerlingen met elkaar vergelijken. Je kan ook hen ook in een persoonlijk gesprek ondersteunen bij het trekken van conclusies. Welke sterktes komen vaak terug? Op welk soort criteria haal je telkens onvoldoende? Hoe maak je daar verder werk van? Hoe helpt dit om je te ‘richten’ op toekomstige taken of een vervolgopleiding? Allemaal verschillende toepassingsmogelijkheden met voor- en nadelen.

• Rubrics zijn ook handig om externen mee te laten beoordelen. Externen hoeven niet alle criteria te beoordelen. Ze kunnen focussen op die criteria waar zij een zekere expertise of ervaringsdeskundigheid in hebben. Denk aan patiënten, cliënten of deelnemers. Maar ook paramedici, opdrachtgevers, praktijkmensen, stagementoren, …

• Beoordeel de vaardigheden of producten in verschillende situaties en vermeld bij de invulling in welke situatie de beoordeling gedaan is. Dat geeft extra informatie over de prestatie, die een leerling heeft geleverd.
• Werk met uitgewerkt voorbeeldmateriaal: taken, of onderdelen van taken, die duidelijk maken wat de criteria en de niveaus inhouden.
• Vergelijk jouw beoordelingen met die van jouw collega’s. Vergelijk daarbij niet alleen de totaalscore, maar ook de waardering voor de criteria, en bespreek wat je daaronder verstaat. Zo zorg je ervoor dat beoordelen met rubrics ook echt meer betrouwbaar en valide wordt dan een holistische score toekennen.

Succes!

Saskia Vandeputte
saskia@schoolmakers.be

Interesse voor een adviesgesprek, lezing of workshop over dit thema? Contacteer ons op info@schoolmakers.be

---

Met dank aan deze inspiratiebronnen:

Evalueren en feedback geven in één. Fons test de ‘rubric of one’ uit. In: Fons 4 (2), pp. 6-7. Auteur: Josfien Demey.

Richten en beoordelen met rubrics, een inspiratiedocument van Willibrord Huisman Onderwijsadvies (conceptversie februari 2015)

Stappenplan voor het maken van een rubric van Leerling 2020.

Formatief evalueren, werken met rubrics, een presentatie van Wessel Peeters.

Rubrics in de klas, zo ga je ermee aan de slag van Michiel Lucassen en Rubric voor rubrics van Wessel Peeters op Vernieuwenderwijs.nl.