Kwaliteitsvol lesgeven op afstand

27 november 2021

Behoorlijk wat scholen schakelen over op afstandsonderwijs. Leerkrachten dienen op heel korte tijd hun lesaanpak aan te passen. In deze blog zetten we enkele concrete tips op een rij om werk te maken van kwaliteitsvol afstandsonderwijs of hybride onderwijs. Wees je hierbij steeds bewust van het feit dat onderwijskwaliteit centraal staat en dat digitale ondersteuning slechts een middel is, geen doel op zich. 

1. Zorg eerst voor jezelf

Zorg eerst voor jezelf en je gezin. Beweeg voldoende, plan eerst die zaken in die je veel energie geven (ook in je vrije tijd), neem ook afstand om te reflecteren en te evalueren, rust op tijd en ventileer over wat dit allemaal met je doet bij iemand die je goed vertrouwt. Op die manier blijf je overeind voor jezelf en kan je er ook écht zijn voor anderen. 

Merk je toch dat je wordt meegezogen in al het werk of terecht komt in tunnelvisie (“Ik kan helemaal geen tijd voor mezelf vrij maken, dit moét gewoon gebeuren”), zorg dan dat het evenwicht zich na een paar dagen kan herstellen. Met andere woorden: zit je dit weekend 24/7 achter je bureau, dan plan je nu binnen de 7 dagen een volledig werkvrije dag. 

2. Leerstof is belangrijk, maar is niet alles.

Vlieg niet altijd meteen in de inhoud. Zeker als klassenleraar van een klas zijn dit cruciale tijden om te waken over het feit dat alle leerlingen nog aan boord zijn, zowel inhoudelijk als mentaal. 

  • Houd een online klasuur of klaslunch. 
  • Houd de vinger aan de pols bij leerlingen die dreigen af te haken. Houd persoonlijke gesprekken met hen. Lukt je dat niet? Doe dan beroep op de zorgcoördinator of leerlingenbegeleider. 
  • Gebruik eventueel een online form om naar het welbevinden te polsen.

3. Creëer de juiste randvoorwaarden.

  • Maak een minimum aan schoolbrede afspraken in verband met het doorgaan van online lessen (op welk platform), manieren van opdrachten en taken doorgeven enz. Dring aan bij je coördinator dat die er komen. Aanvaard dat je je daar als leerkracht ook aan te houden hebt. 
  • Maak duidelijke afspraken over online communicatie, netiquette en gedrag tijdens online lessen. Bij voorkeur ook schoolbreed. 
    • Wat met de camera tijdens online lessen? 
    • Maak afspraken in verband met het gebruik van de micro. 
    • Waarvoor wordt de chatfunctie wel gebruikt, waarvoor niet? 
    • Via welk kanaal en welk taalregister communiceer je met leerkrachten? Waarover wel en niet? 
    • Bewaak je eigen draagkracht. Je hoeft niet op élk mailtje persoonlijk te antwoorden, en ook niet dagelijks al je mails te beantwoorden. Geef je leerlingen aan dat je op twee à drie momenten in de week je mails van leerlingen leest. Zeg hen ook wanneer. Je filtert tussen wat je best via mail beantwoordt, en wat je aan het begin van de volgende les beter voor alle leerlingen even onder de aandacht brengt. Overweeg wel om een ontvangstbevestiging te sturen bij elk mailtje. 

4. Varieer

Afstandsonderwijs hoeft niet altijd digitaal te zijn, dat schreef collega Jan Royackers al in deze blog met enkele inspirerende ideeën. Het betekent ook niet dat àls er een online moment plaatsvindt, de hele groep aanwezig dient te zijn. Online momenten dienen ook niet per definitie “live” door te gaan, je kan uiteraard ook online materiaal voorzien waar leerlingen op eigen tempo mee aan de slag kunnen. Neem je les vooraf op, speel die af en zo heb je je handen vrij voor vragen via de chat. Een opeenvolging van kortere, afgebakende lesvideo’s zijn ook makkelijk af te wisselen met interactie dan één lange lesvideo.

Leerlingen die een ganse dag les hebben, snakken naar variatie in aanpak. Schuif daarom in de volgende variabelen:

  • grote groep of kleine groep (of individueel)
  • synchroon (live) of asynchroon

Dat vergroot je arsenaal aan inzetbare werkvormen aanzienlijk. Lees hierover zeker ook deze blog van collega Saskia Vandeputte.

Hierbij bieden we je een overzicht van manieren waarop je je online aanpak kan variëren.

Synchroon

  • Momenten met één of enkele leerlingen van 15 minuten zijn soms impactvoller dan een volledig uur met 25 leerlingen. 
  • Voorzie een chat-hulplijn voor vragen over de leerstof, ook buiten de les.
  • Organiseer een vragen-uurtje bij afstandsopdrachten. 
  • Houd (als klassenleraar of als leerlingenbegeleider) een intervisie met je leerlingen over relevante thema’s zoals: Hoe organiseer ik mijn werk bij afstandsonderwijs?, Hoe geef ik vorm aan mijn stage nu alles online doorgaat? Zeker voor die leerlingen die hier behoefte aan hebben. 
  • Volg het stappenplan hieronder voor een geslaagde online les in groep. 

Asynchroon

  • Maak kennisclips van leerstof die je in verschillende klassen dient uit te leggen en/of die leerlingen best een paar keer aangeboden krijgen. Ontdek in deze blog hoe je dat doet. 
  • Werk met voorgestructureerde digitale leerpaden zoals Bookwidgets of Symbaloo. 
  • Houd online bevragingen en toetsen om na te gaan wat de leerlingen al weten over bepaalde stukken van de leerstof, wat nog niet, waar hun interesses liggen, waarover ze graag extra informatie krijgen…
  • Geef feedback op taken met audio, video en afbeeldingen. 
  • Open een discussieforum online over de leerstof. 
  • Maak een feedbackvideo op klasniveau. 
  • Organiseer samenwerkend leren. 

5. Bied structuur tijdens een online moment

Keep it simple en gestructureerd. Aan de hand van de volgende bouwstenen bouw je al snel een aangename online les.

  • Verwelkom je leerlingen hartelijk, noem iedereen bij naam. Maak verbinding, waardeer hen en geef hen het gevoel dat hun aanwezigheid cruciaal is voor deze les. 
  • Stel in het begin van de les een helder doel: waartoe zijn we hier samen? Waar ligt de focus van dit uur? 
  • Activeer de voorkennis van de leerlingen
    • Stel een vraag over de vorige les waarop alle leerlingen moeten antwoorden in de chat. 
    • Lanceer een stelling waarbij de leerlingen moeten aangeven of ze akkoord zijn (duim omhoog) of niet (duim omlaag). Duid enkele leerlingen aan om hun antwoord toe te lichten. 
    • Maak digitale entrance/exit tickets aan: drie korte vragen uit vorige les die drie doelen beantwoorden: Kahoot, Socrative, Bookwidgets
    • Maak een padlet aan met drie kolommen: bekend, benieuwd en bewaard. Laat aan het begin van de les de leerlingen de twee eerste kolommen aanvullen, en op het einde de laatste. 
  • Breng nieuwe leerstof gestructureerd aan. 
    • Houd rekening met de basisprincipes van Dual Coding bij het gebruik van Powerpoint en andere visuele weergaven.  
    • Beperk de tijd waarin leerlingen gewoon moeten luisteren. 
    • Verdeel je les in vier stukjes: nieuwe kennis (max. 15 min.), enkele vragen hierover, pauze inlassen, zodat de leerlingen de vragen schriftelijk kunnen beantwoorden (5 min.) bv in een Bookwidget, geef de verbetersleutel en overloop deze.
    • Zorg ervoor dat ook je handen in beeld zijn wanneer je een toelichting geeft. 
    • Gebruik eventueel een documentencamera waarmee je je werkblad filmt, filmt hoe je een bepaalde figuur tekent enz…
  • Stel veel vragen om leerlingen te activeren achter het scherm. 
    • Akkoord of niet akkoord laten aangeven met hun duim omhoog of omlaag en leerlingen antwoorden om hun antwoord toe te lichten. 
    • Laten antwoorden in chat. 
    • Via een App als Mentimeter laat je leerlingen antwoorden doorsturen of op een schaal van 0 tot 5 antwoorden op stellingen. 
    • Stel zelfreflectie-vragen: “In welke mate heb je dit stuk leerstof goed begrepen”. Laat hen een score tonen van 0 tot 5 met hun vingers. Laat een leerling met vijf vingers verwoorden wat de essentie van de leerstof is. Vraag dan een nieuwe score aan al de leerlingen. Leerlingen die het niet snapten, hebben er nu mogelijk alweer iets uit meegepikt. 
    • Laat leerlingen één concrete toepassing bedenking van de leerstof en die posten in de chat of op een online prikbord.
    • Maak een hoopje naamkaartjes en trek er regelmatig eentje uit. Probeer elke leerling minstens één keer aan bod te laten komen. 
    • Stel een vraag en duid dan pas een leerling aan bij naam. Zo denkt iedereen na, niet enkel de leerling wiens naam je vooraf noemde. 
  • Laat je leerlingen gestructureerd samenwerken
    • Stuur hen gedurende 10 minuten naar een break-out room met een zeer gerichte opdracht (“Bedenk vijf toepassingen van…”) of gebruik een omgeving als wonder.me om in bubbels te laten overleggen en fladder zelf rond.
    • “Elevator pitch”: stuur leerlingen gedurende 5 minuten in break-out rooms en laat ze drie toetsvragen opstellen over drie verschillende doelen uit de les of laat hen een deel van de les samenvatten in 2 minuten.
    • Zie deze blog voor meer inspiratie. 
  • Sluit de les interactief af. 
  • Controleer op het einde van de les of opdracht voor dat de  leerlingen alles begrepen hebben. 
    • bv maak digitale exit tickets aan: drie korte vragen die drie doelen uit de les beantwoorden: Kahoot, Socrative, Bookwidgets (widget les-evaluatie)
    • bv maak exit tickets aan met een whiteboard (wit blad in plastic hoesje stoppen en met stift erop schrijven: drie korte vragen die drie doelen uit de les beantwoorden.

6. Kies bewust enkele concrete tools

Op de website www.onderwijstools.be vind je een overzicht van relevante Apps en tools om je didactiek te ondersteunen. 

Wij selecteerden alvast enkele evergreens:

7. Let op voor de don’ts!

Doe de volgende zaken zeker niet. 

  • Grote reeks opdrachten die niet voorgestructureerd zitten in een planning en geen duidelijke (deel-)deadlines bevatten.
  • Snel vervallen in “dit moeten ze nu toch wel kunnen zeker”. 
  • Ervan uitgaan dat zelfstandig leren gemakkelijk is voor leerlingen. 
  • Langer dan 20 minuten aan het woord zijn zonder interactie te voorzien. 
  • Vertrekken vanuit het idee dat leerlingen het leuk vinden om online/digitaal les te volgen. 

Bronnen en inspiratie

Auteurs

Deze blog werd geschreven door Jan Royackers, Laurens Meeus, Iris Willems en Erik Devlies. Zij maken deel uit van Team Digitaal van Schoolmakers. Bezoek hun website voor meer concreet aanbod: www.doordachtdigitaal.be 

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten, publicaties en verhalen?

Schrijf je in op onze nieuwsbrief