Waarom zelfbewustzijn het hart is van leerkracht-meesterschap

Wanneer we spreken over groeien als leerkracht, denken we vaak eerst aan onze vakkennis, onze pedagogische aanpak of onze didactische vaardigheden. En terecht: deze drie pijlers vormen een stevig fundament voor sterk onderwijs. Maar te vaak vergeten we het domein dat alles met elkaar verbindt en richting geeft: zelfbewustzijn.

Wie ben jij als leerkracht? Waar sta jij voor in de klas? Welke keuzes maak je – en waarom? Het zijn vragen die we niet enkel stellen op studiedagen of tijdens functioneringsgesprekken, maar die eigenlijk het beginpunt vormen van duurzaam meesterschap.

Meesterschap is geen eindpunt, maar een proces

In mijn boek Meester in Lesgeven beschrijf ik meesterschapsontwikkeling als een gefaseerd groeiproces. Het is geen zwart-wit-verhaal van “wel of niet meesterlijk”, maar een continue evolutie waarin je als leerkracht stap voor stap meer kracht, richting en impact ontwikkelt: 

1. Ontluikend meesterschap – je ontdekt de basis van je rol als leerkracht, vaak in opleiding of als starter.
2. Ontdekkend meesterschap – je geeft je eigen invulling aan onderwijspraktijken, zoekt actief naar wat bij jou past.
3. Gevorderd meesterschap – je ontwikkelt eigen inzichten, toetst ze aan theorie en praktijk, en leert van collega’s.
4. Expert meesterschap – je inspireert en ondersteunt niet alleen leerlingen, maar ook je collega’s.

Deze fases gelden voor alle domeinen van meesterschap: vakinhoudelijk, pedagogisch, didactisch én zelfbewust. Ze versterken elkaar en verdienen dus elk evenveel aandacht.

Waarom zelfbewustzijn zo cruciaal is

Zelfbewustzijn vormt de onderstroom van wie je bent voor de klas. Het is de mate waarin je je bewust bent van je eigen overtuigingen over goed onderwijs, over je eigen functioneren, over het functioneren van je leerlingen… en het gedrag dat daar de uiting van is. Je stelt jezelf dan ook de vraag: leidt mijn gedrag ook wel degelijk tot het gewenste effect? Gaat déze leerling nu ook anders om met zijn materiaal nadat ik er een trimester hebben tegen lopen zeuren, of dien ik mijn energie anders in te zetten? Kortom: je staat maximaal stil bij de vraag hoe je nog méér het verschil kan maken als leerkracht, vanuit een grote zelfkennis en een sterke onderzoekende houding.

Zelfbewuste leerkrachten:

• handelen niet automatisch, maar bewust; ze spelen gewiekst in op onvoorziene omstandigheden, kunnen hun aanpak aanpassen aan de noden van de situatie én ze weten ook wanneer de voet bij stuk dienen te houden
• kunnen hun eigen reacties plaatsen en inschatten op hun impact. Ze kunnen hun eigen reactie ook bijsturen richting meer gewenste impact (bvb. niet meer uitvliegen tegen een leerling die boos wordt, maar zelf een overweldigende rust uitstralen waarmee je de leerling besmet)
• nemen invloed waar ze kunnen en er de energie voor hebben, in plaats van zich machteloos te voelen. Ze leggen zich ook neer bij de zaken waar ze geen rechtstreekse invloed op hebben en kanaliseren hun energie richting gewenste impact. Zagen en klagen kan als ventileermoment, maar daarna gaan ze oplossingsgericht verder.
• bouwen hun zelfeffectiviteit en teacher leadership actief op. Zelfeffectiviteit is de overtuiging dat wat je doet als leerkracht, ook gewenste impact heeft op leerlingen. Het vraagt jaren oefening. Dat is subjectief aanvoelen dat je eigenwaarde en professioneel zelfvertrouwen zal aanscherpen. Teacher leadership is dan weer de manier waarop jij je ontwikkelde expertise ook inzet om collega’s mee op sleeptouw te nemen.

Het is dus geen overbodige luxe om stil te staan bij wie jij bent als mens én als leerkracht. Het versterkt je lessen, je relaties, je draagkracht én je impact op leerlingen.

Didactisch meesterschap: een concrete matrix

Om dit concreet te maken, deel ik hier een vereenvoudigd fragment uit een matrix uit het boek, rond didactisch meesterschap. Het helpt leerkrachten reflecteren over waar ze staan en waar ze naartoe willen.

De matrix nodigt uit tot dialoog. Niet om te oordelen, maar om te groeien. Je hoeft niet overal “expert” in te zijn. Integendeel: het bewustzijn van je groeikansen is vaak je grootste kracht. In het Engels zeggen we wel eens own your rank: weet waar je staat. Als je ontluikend bent, wees dat dan zonder frustratie dat je nog niet verder staat.

Durf naar binnen te keren om naar buiten te stralen

Zelfbewustzijn is geen egotrip. Het is een manier om trouw te blijven aan je roeping, en tegelijk stevig te blijven staan in een snel veranderende onderwijswereld. Zoals ik in Meester in Lesgeven schrijf: je kunt niet schijnen voor anderen, als je nooit de trap naar binnen neemt.

Dus: reflecteer. Vaar op je waarden. Durf jezelf vragen te stellen zoals:

• “Doe ik de juiste dingen?”
• “Doe ik ze goed?”
• “Doe ik ze om de juiste redenen?”

En blijf groeien – niet alleen in hoe je lesgeeft, maar ook in wie je bent als gids, als vuurtoren … als meester.

Nieuwsgierig naar meer handvatten en reflectietools?
In Meester in Lesgeven neem ik je stap voor stap mee in je ontwikkeling als zelfbewuste, pedagogisch sterke en didactisch wendbare leerkracht.

Je kan het boek bestellen via deze link: https://www.lannoo.be/nl/meester-lesgeven 

Zin in een babbel over hoe we het meesterschap bij jou op school verder kunnen versterken? Stuur me een mailtje via jan@schoolmakers.be.