3 vragen en antwoorden om zelfsturing aan te spreken

16 maart 2020

Schoolmakers is er voor scholen. Ook in deze bizarre corona-tijden. Deze blog behoort tot een blogreeks die leraren en beleid concrete tips, inzichten en inspiratie wil aanbieden om aan de slag te gaan met online leren, afstandsleren en digitaal leren.

“Laat hen los. Geef hen vertrouwen. Laat hen het zelf doen. Ook als je ziet dat het zal mislukken.” Talloze keren hielden we een pleidooi om los te laten en falen toe te staan. Nu worden we gedwongen om hen los te laten… 

De mate van zelfsturing van een leerling wordt in sterke mate bepaald door de motivatie, de cognitieve en de metacognitieve competenties van de leerling. 

Voor het ontwikkelen en delen van lesmateriaal waarmee een leerling zelfgestuurd aan de slag moet gaan, stel je als leraar de volgende drie vragen:

1. Hoe kan ik de motivatie van leerlingen aanspreken?
2. Hoe zijn de metacognitieve competenties van leerlingen en hoe kan ik hen ondersteunen?
3. Hoe competent zijn leerlingen in functie van de lesdoelen en hoe kan ik hen ondersteunen?

1. Motivatie van leerlingen vanop afstand sturen

De context zorgt er reeds voor dat leerlingen een hogere mate van autonomie zullen krijgen. Dit betekent echter niet dat we hen volledig moeten loslaten. Hen stimuleren en aanmoedigen kunnen we op twee manieren:

1. Door hen te bekrachtigen in de zaken die ze goed doen en die vlot lopen op inhoudelijk vlak. 
2. Door hen te waarderen voor het feit dat ze zich blijven inzetten, zich aan het werk zetten. 

Maak ook het belang en de relevantie transparant voor leerlingen. Situeer in welke contexten ze deze doelen zien terugkomen of kunnen gebruiken. Inzicht in het belang van de taak kan de motivatie van leerlingen aanwakkeren en kan hen stimuleren om door te zetten wanneer het moeilijker gaat.

Dit laatste brengt ons meteen naar het gevoel van zich competent voelen. Hoe bekwaam denkt de leerling dat hij/zij is op metacognitief en op cognitief vlak voor de vooropgestelde doelen? Hoe je dit kan aanpakken, lees je in de volgende twee hoofdstukken. 

2. Metacognitieve vaardigheden

Metacognitie is kennis over leren en zelfkennis. Over welke metacognitieve vaardigheden beschikken je leerlingen? Hier volgt een vraag-antwoord-lijstje zodat je als leraar de gepaste ondersteuning kan bieden aan je leerlingen.

• Kunnen je leerlingen zelfstandig plannen?
  Tips:
  • • Ontwerp voor een modelplanning voor een overzichtelijke periode. vb. per week.
    • Suggereer hoeveel uren per week of per dag ze voor het schoolwerk moeten voorzien. Op niveau van het secundair zal dat per vak zijn en kan dat overeenkomen met de lestijden. Op het niveau van het lager onderwijs zal de klasleraar per vak een inschatting moeten maken.
    • Benadruk dat spreiden van schoolwerk vaak beter is, dan op 1 dag alles maken.
    • Nodig leerlingen uit om hun planning in te sturen. Voorbeeld: Laat hen een foto nemen en doormailen. Een digitale planning of agenda kan gedeeld worden. 
    • Benadruk dat routines helpen en offline pauze cruciaal is om goed te kunnen werken. 

• Kunnen leerlingen inschatten hoeveel tijd ze nodig hebben voor een opdracht?
  Tips:
  • • Wanneer leerlingen verschillende gelijkaardige taken moeten maken, kun je hen stimuleren om de eerste taak eens te timen. Zo kunnen ze zelf inschatten hoeveel tijd elke taak kost. 
    • Gaat het over een eenmalige of een grotere opdracht, geef hen een tijdsinschatting. Handig ook om hen zelf een planning te laten maken (zie vraag hierboven).
    • Stimuleer leerlingen om de door jou ingeschatte tijd te vergelijken met de tijd die zij eraan besteed hebben. En vraag het op, zo kan jij ook weer verder. 
    • Geef hen tussentijdse deadlines. Laat hen om de paar dagen iets indienen. Tackle procrastination! 
• Kunnen leerlingen doorzetten als het moeilijker gaat?
  Tips:
  • • ‘brain – book – buddy – boss’.
      • Denk goed na. Zoek naar gelijkaardige problemen of uitdagingen die je vroeger al opgelost hebt.
      • Raadpleeg een boek, een website (vb. www.xnapda.be), je cursus….
      • Niet gelukt? Informeer eens bij een klasgenoot, een volwassene … Misschien kunnen zij jou op weg zetten.
      • Nog steeds niet gelukt? Zoek contact met je leraar. Probeer je vraag gericht te stellen. Waar zit je vast? Wat heb je al gedaan op het op te lossen? Is het de eerste keer?

• • • Sla een oefening over en keer later terug. 
    • Maak even een wandeling buiten en kijk dan eens terug naar je oefening. Ga niet gamen of op internet ontspanning zoeken. Gun je brein even een échte pauze. 

• Kunnen leerlingen hun leren monitoren en vervolgens ook bijsturen?
  Monitoren houdt in dat leerlingen terugblikken op hetgeen ze van plan waren te doen en hetgeen ze – tot dan toe – effectief gedaan hebben zowel op het proces (aanpak) als op het product (resultaat). In een tweede stap kunnen ze nadenken over wat ze de volgende keer of voor de volgende stappen anders zouden willen doen. Deze vaardigheid is belangrijk en verwaarlozen we best niet. 
  • Stel leerlingen de vraag op het einde of ook al tussendoor ‘Hoe tevreden ben jij van het resultaat (tot nu toe)?’ ‘Hoe tevreden ben jij over je aanpak (tot nu toe)?’ 
  • Coach hen door met hen tussentijds af te spreken (zie tips bij cognitieve vaardigheden).

3. Cognitieve vaardigheden

Hoe competent zijn de leerlingen voor de geplande doelen en de voorziene opdracht?

Algemene tips:

• Beperk de keuzevrijheid voor leerlingen. Zorg voor sturing binnen je aanbod aan opdrachten en oefeningen. Carte blanche is te overweldigend.
• Zorg voor de passende ondersteuning. In de tabel hieronder vind je tips om voor ondersteuning te zorgen.
• Organiseer klassikaal lesmomenten online – voor leerlingen die over die middelen beschikken. Voor andere leerlingen kan je eventueel uitleg schrijven en deze per post bezorgen. Een leuke verrassing?
  

  ---

Niet competent

Tips:

• Directe instructie
• Laagdrempelige, toegankelijke opdracht
• zelf een voorbeeldopgave oplossen mét denkwerk geëxpliciteerd (kan ook via een filmpje)

Inspiratie:

• Bookwidgets biedt hier fantastische tools aan.
• Computermeester heeft oefeningen staan. 

Deels competent

Tips:

• Modelling
• Zorg voor vragen of stappenplan die hen op weg helpen.
• Geef tips en hints. 
• Verwijs naar instructiefilmpjes. 
• Vermijd repetitieve oefeningen op zaken die reeds kunnen.

Dit kan je vaak inbouwen in de digitale tool of in het leerpad. 

Heel competent

Tips:

• Zorg voor vragen die het denkproces bevorderen. Zie het stukje hierboven over metacognitieve vaardigheden ontwikkelen. 
• Stimuleer overleg tussen peers.
• Vermijd repetitieve oefeningen op zaken die ze reeds kunnen.

---

Wie op zoek is naar inspiratie voor diverse opdrachten, hier vind je wel wat mosterd: https://www.onderwijsmaakjesamen.nl/actueel/download-ontwerp-verrijk/

Algemeen is het belangrijk om in de mate van het mogelijke verbonden te blijven met je leerlingen. Ondersteunen en feedback geven vanop afstand dus. 

4. Hoe geef je zoveel mogelijk feedback? 

Bezorg leerlingen zeker modellen van het type oefening/ opdracht die ze moeten maken. Zo kunnen ze zichzelf een goed beeld vormen van de verwachtingen. 

Probeer waar mogelijk gerichte feedback te geven op hun werk. 

Van op afstand – voor leerlingen die over een pc/smartphone/tablet met internet beschikken.

• Spreek op vaste momenten af om te overleggen met de volledige klasgroep
• Overleg met elke leerling of kleine groepjes leerlingen op vooropgestelde momenten. Laat hen inschrijven via doodle of dergelijke. Smartschool biedt deze tools aan. Andere tools hiervoor zijn oa freeconferencecall.com, google Hangout, Skype. 
• Maak een forum via het leerplatform van de school. 
• Laat leerlingen ook eens vertellen hoe het met hen gaat en kom daarna tot het doel van jullie ‘ontmoeting’. Hoe ver sta je met je werk? Wat is vlot gegaan? Wat heb je gedaan om het vlot te laten lopen? Welke opdrachten lukken minder? Waarop loop je vast? Wat zou jou vooruit kunnen helpen? 

Van op afstand – voor leerlingen die geen toegang tot internet hebben. 

• Laat hen taken afgeven op school en eventueel nieuwe opdrachten ophalen. Zorg voor een persoonlijk briefje.
• Telefoneer hen. Het hoeft niet altijd via internet te gaan. 
• Is het voor de leerling niet mogelijk om naar school te komen of is de school volledig gesloten? Bezorg de opdrachten en je briefje per post. Jouw engagement zal hen raken. 
• Nodig hen uit om brieven naar jou te sturen. Misschien kan de school de leerling wat postzegels en enveloppen bezorgen. Dan hoeven ze zich geen zorgen te maken over het financiële. 
• Op sommige plekken in openlucht is er gratis wifi. Als de leerling over een toestel beschikt kan hij/zij ook af en toe online komen. Probeer hierover af te spreken. 
• Vraag hen wat ze nodig hebben. Misschien hebben ze zelf wel een goede oplossing

En na dit verhaal komt de volgende uitdaging: het (metacognitieve) leerproces van de leerlingen goed inschatten, erkennen en verder laten ontwikkelen. Je gewoontes en ervaren inschattingen ten spijt.

Charlotte Arnou