Kleine vonk, groot vuur. Studenten motiveren in het hoger onderwijs

02 juni 2020

In de voorbije twee maanden was het in het hoger onderwijs alle hens aan dek om de overschakeling naar onderwijs op afstand waar te maken. Er moest snel geschakeld worden, met weinig tijd om alle stappen grondig door te denken. De vraag naar het effect van alle maatregelen op de studenten, kreeg in alle haast niet steeds de centrale plaats toebedeeld die haar zou moeten toekomen. Recente resultaten van de motivatiebarometerstudie van de Universiteit Gent tonen aan dat heel wat studenten het moeilijk hebben. Eén op vijf studenten voelt zich angstig en 65% van de studenten heeft moeite om het afstandsonderwijs vol te houden. De angst voor de examens hakt er flink op in en bijna de helft van de bevraagde studenten heeft twijfels of ze het academiejaar goed zullen kunnen afronden.

Dat zijn cijfers om even bij stil te staan. In het academiejaar 2020-2021 zijn verschillende mogelijke scenario’s denkbaar. Vlaamse hogescholen en universiteiten plannen voor volgend academiejaar een maximalisatie van blended en afstandsonderwijs. De cijfers van de motivatiebarometer benadrukken de noodzaak om hierbij grondig rekening te houden met studenten en hun behoeften. Als we hier niet in slagen, is de kans op een substantiële verhoging van de uitval van studenten, ook in pre-corona-tijden een punt van zorg in het hoger onderwijs, reëel.

Werken aan motivatie doet ons denken aan de kampvuren die we vroeger maakten op kamp. Het perfecte kampvuur vraagt veel voorbereiding: het juiste hout sprokkelen – dennenhout is te rokerig, remember? – en vervolgens het bouwen van een stevige piramide van het grootste hout, die met licht ontvlambare materialen opgevuld werd om dan ‘s avonds te genieten van het kampvuur met links en rechts nog wat extra hout voor noodgevallen. 

Om studenten te motiveren of gemotiveerd te houden zet je dezelfde stappen. Begin – indien mogelijk – in de (her)ontwerpfase van het curriculum. Zo heb je van bij het begin de touwtjes in handen om de juiste houtblokken op de juiste plaats in de piramide te leggen en te komen tot een stevig brandend vuur. Monitor vervolgens, als individuele docent én als team, of er en cours de route extra acties vereist zijn. Hoe goed je kampvuur ook gebouwd is, je zal het af en toe toch even moeten inspecteren om te voorkomen dat het ongewild uitdooft. 

In deze blog vertellen we met welke houtblokken je de studentenmotivatie warm kan  houden. De ideeën zijn realiseerbaar op zowel curriculum- als vakniveau en mits de nodige creativiteit toepasbaar in grote en kleine groepen. 

Faciliteer contact tussen studenten

Studenten hebben het contact met hun medestudenten nodig. Door afstandsonderwijs missen ze de informele communicatie, de vraagjes na de les of tussendoor, de anekdotes over en van oudere studenten … Ze voelen zich hierdoor geïsoleerd, kunnen moeilijker inschatten wat van hen wordt verwacht, wat dan weer tot onzekerheid leidt. Hoe ons hoger onderwijs er volgend jaar ook gaat uitzien, zeker is dat de mogelijkheden voor studenten om elkaar spontaan tegen het lijf te lopen kleiner zullen worden. Dit leidt tot de vraag hoe we in het ontwerp van het onderwijs en de onderwijsleeromgeving ervoor kunnen zorgen dat studenten beter kunnen connecteren en samen leren.

Een eerste denkpad is het faciliteren van manieren om studenten online te laten connecteren: om samen te leren en om elkaar op de bots te ‘ontmoeten’. Enkele ideeën:

• Werk met break-out rooms tijdens synchrone contactmomenten om studenten in kleine groepjes te laten interageren over een stelling, opdracht, concept, vraag … om dan terug te laten koppelen plenair. 
• Mail studenten met een vergelijkbare opdracht elkaars namen door en stimuleer hen om groepjes te vormen bv. whatsapp-groepje. Geef aan waarover ze vragen kunnen stellen of waarvoor ze elkaar kunnen contacteren. Ga er niet vanuit dat ze dat uit zichzelf wel zullen doen. Studenten met online pleinvrees zullen anders de boot missen. Zeker bij eerstejaarsstudenten zal dit belangrijk zijn voor volgend academiejaar!
• Voorzie informele online ontmoetingen voor, tijdens en na synchrone online momenten. Bijvoorbeeld in Zoom kan je een wachtkamer activeren waarin studenten elkaar informeel kunnen spreken tot jij de toegang tot de officiële ruimte opent.  

Hierbij twee bedenkingen. Ten eerste: denk steeds na hoe de studenteninteractie helpt om de leerdoelen te bereiken. Ten tweede: stem tussen collega’s af welke werkvormen waar gebruikt worden en waar er samengewerkt wordt door studenten.

Naast deze online opties kan ook nagedacht worden over het voorzien van mogelijkheden tot face-to-face contact op de anderhalve meter campus. Door studenten in kleinere groepen te verdelen, kunnen ze elkaar toch ontmoeten op de campus, om zich naast online connectiemomenten te kunnen warmen aan het vuur van ‘echte’ ontmoetingen met medestudenten. En wat als deze kleine groepen ook kunnen ingezet worden als motor voor het leren? Via Communities of learners (leergemeenschappen of leerteams), kunnen studenten elkaar regelmatig ontmoeten om samen te leren, zowel offline als online. Uit de onderzoeksliteratuur worden ze in elk geval naar voor geschoven als een praktijk die een positieve invloed op de betrokkenheid van de studenten heeft. 

Monitor de studievoortgang van studenten

Afstandsonderwijs stimuleert ons om te experimenteren met online tools. Tegenwoordig heeft zo goed als elk online leerplatform een mooi aanbod aan onderwijsondersteunende tools. Het verzamelen van data over de studievoortgang van studenten was volgens ons nog nooit zo eenvoudig (#learninganalytics). Tools om leerpaden te ontwerpen zoals Wise, Moodle en Bookwidgets en tools om documenten te delen zoals Google docs of Google sites, zijn handig om de studievoortgang van studenten in kaart te brengen. Sommige tools zoals Bookwidgets geven in één oogopslag welke studenten op welk deel uitvallen. Zo kan je als docent – ook in grote groepen – kort op de bal spelen. Laat studenten tussentijds regelmatig werk uploaden of indienen.

Bovendien maken dergelijke tools het mogelijk om de studenten zelf inzicht te laten verwerven in hun studievoortgang. Externe sturing door docenten kan hier plaats ruimen voor zelfsturing van elke student. Geef de studenten waar mogelijk en haalbaar eigenaarschap. Kleine kanttekening: volledige zelfsturing is in veel gevallen te ambitieus zo blijkt. Stel dus de juiste verwachtingen en coach hen hierin. De leergemeenschappen die we eerder al tipten, kunnen ook hier hun vruchten afwerpen. 

Aarzel niet om studenten die dreigen uit te vallen, aan te spreken! Plan eventueel elk semester een of meerdere overlegmomenten in om als team, met docenten en studiebegeleiders, een duidelijker beeld te krijgen van studenten die risico lopen om uit te vallen. Koppel je bevindingen terug aan de student(en) in kwestie en bevraag hen hierover.

Connecteer met je studenten

Zoals blijkt uit de resultaten van de motivatiebarometer (2020) ervaren studenten op dit moment een sterkere verbinding met docenten  dan met studenten. Deze verbinding heeft een positief effect op de motivatie van de studenten. Maar hoe zorg je er als docent op afstand voor dat je connecteert met je studenten? We geven hieronder enkele tips die, hoe simpel ze ook mogen lijken, hun effect al bewezen hebben in online leeromgevingen:

• Benader je studenten op een positieve manier. Vertrek van vertrouwen in je studenten en geloof in hun kwaliteiten en capaciteiten. Focus op wat studenten kunnen, niet op wat ze niet kunnen. Geloof in hun ambities en hun intrinsieke motivatie voor de opleiding. Vertrouw erop dat studenten je vertrouwen waard zijn. 
• Maak contact met je studenten aan het begin van de online les (meer ideeën).
• Stel je beschikbaar en bereikbaar op voor studenten. Zorg voor contactmomenten waarop studenten – eventueel in kleine groepjes – vragen kunnen stellen of feedback kunnen krijgen. 
• Ken je studenten. Dit is zeker in het hoger onderwijs, waar grote studentengroepen zeker in sommige opleidingen de regel zijn, niet vanzelfsprekend. Toch zullen studenten zich meer geapprecieerd voelen als ze weten dat hun docent interesse in hen heeft en het belangrijk vindt dat ze slagen. Dit draagt bij tot het creëren van een veilige leeromgeving, wat op zijn beurt motiverend werkt. Waarom? Studenten willen gunstige feedback krijgen van iemand van wie ze weten dat hij of zij hen kent en respecteert. Een eenvoudige tip? Spreek de student steeds persoonlijk aan als je gepersonaliseerd materiaal stuurt. Zeker bij afstandsonderwijs voor grotere groepen studenten, weet de student op die manier dat de docent hem of haar persoonlijk aanspreekt, wat zorgt voor engagement. 

Betrek de studenten als volwaardige partner

Vraag aan de studenten hoe zij de voorbije periode ervaren hebben. Dit heeft enerzijds een positief effect op het gevoel van autonomie van de studenten. Anderzijds levert het natuurlijk interessante informatie op. In sommige hogeronderwijsinstellingen kunnen opleidingen stukken toevoegen aan de studentenbevragingen rond opleidingsonderdelen. Gebruik deze ruimte om vragen toe te voegen. Behoort dit niet tot de mogelijkheden, ga da het gesprek aan met studentenvertegenwoordigers, die meestal goed de vinger aan de pols hebben van wat er leeft bij de studenten. Vraag zowel naar elementen in de onderwijsleeromgeving die bevorderend waren voor de motivatie, als zaken die minder goed liepen. 

Als disclaimer nog het volgende: Welke acties en ingrepen je kiest om te ondernemen als individuele docent of als opleiding af van de beoogde opleidings- en vormingsdoelen, de grootte van de groep, het opleidingsjaar – eerste jaar bachelor of laatste jaar master?, de behoeften van de studenten … Door pro-actief in te zetten op motivatie erken je die behoefte van studenten en voorkom je deels studentenuitval en verhoog je de kans op een succesvolle ervaring met afstands- en blended onderwijs zodat studenten de kwaliteit en de potentie van afstands- en blended onderwijs leren waarderen. Of in kampvuurtaal: bepaal welk soort vuur jij en de groep nodig hebben, in welke mate je hen moet helpen met het sprokkelen van het hout e.d. en last but not least: hoe je kan ervoor kan zorgen dat ze voor de rest van hun leven met een goed gevoel op deze kampvuuravond zullen terugblikken. 

Charlotte Arnou en Jetje De Groof

---

Inspiratiebronnen:

• Hoger onderwijs in de 1,5m samenleving: Didactische scenario’s voor 1 september
• 21 simple ideas to improve student motivation
• Motivation of online learners
• Building Community in Asynchronous Online Courses
• Motivatie in thuissituatie
• De betrokkenheid van lerenden bij online leren vergroten
• Studeren is de tijd van je leven! Ook tijdens Corona?