Welkom in onderwijs, Minister Demir

Geachte mevrouw Demir

Beste Zuhal

Witte rook in Brussel. Het weekend bracht niet enkel een pausbezoek, maar ook een Vlaams Regeerakkoord. Zonder te grote struikelblokken, zal Vlaanderen de komende jaren bestuurd worden door een coalitie van N-VA, Vooruit en CD&V. U krijgt daarbij de meest waardevolle portefeuille toebedeeld: die van de toekomst van onze samenleving. Van harte proficiat!

Wij namen met Schoolmakers alvast de tijd om in het regeerakkoord te duiken en delen graag enkele reflecties, kanttekeningen en ideeën.

Eerste vaststelling: reeds in de visie die de maatregelen voor onderwijs voorafgaat in het regeerakkoord, lezen we dat scholen het vertrouwen krijgen dat ze verdienen. Dat is belangrijk. Onze toekomstige regering mijdt daarmee alvast op papier de valkuil van een té etatistisch aansturen van ons onderwijs, wat elders ter wereld of in onze geschiedenis nooit tot positieve resultaten bleek te leiden. De rol van schoolbesturen in het garanderen van onderwijskwaliteit wordt expliciet benadrukt en er wordt geen one size fits all – onderwijsmodel naar voren geschoven. Scholen dienen zich te verantwoorden voor de geleverde kwaliteit, en bepalen in grote mate zelf de weg die ze daartoe bewandelen. Dat kunnen wij alleen maar toejuichen. Het belang van het contextgericht werken, geënt op de eigen doelgroep, de noden van het lerarenteam, het studieaanbod, rekening houdend met historiek en toekomstproject van de school valt bezwaarlijk te overschatten. 

Een kanttekening  hierbij, is dat verschillende passages uit het regeerakkoord dat vertrouwen tegenspreken. Een voorbeeld: scholen krijgen de ruimte om een professionaliseringsbeleid te voeren, maar tegelijkertijd lezen we  professionalisering niet te laten doorgaan ten koste van de lestijd. In de media werd dit: de pedagogische studiedagen worden afgeschaft. Waar is het vertrouwen naartoe dat scholen dit zelf kunnen inschatten? Vertrouw scholen, en doe dat op een excellente manier. Wees gerust: het zijn straffe organisaties, die Vlaamse scholen.

Tweede vaststelling: we kunnen enkel toejuichen dat de leerling en de leerkracht centraal komen te staan in het beleid. Het lerarentekort zal de komende jaren nog stevig wegen op ons onderwijs, zeker in grootsteden waar het nu ook het meest voelbaar is. Dat er meer ruimte komt voor scholen om een innovatief HR-beleid te voeren is goed, de onduidelijkheid over mogelijke aanpassingen in het lerarenstatuut maakt het dan weer moeilijk voor scholen om binnen de beperkte manoeuvreerruimte die ze hebben daadkrachtig op te treden. In die zin is het goed dat het regeerakkoord vermeldt dat er wordt ingezet op de verdere actualisering van de onderwijsorganisatie en het personeelsstatuut. Schoolmakers pleit voor een spoedige opstart van een grondig debat over de lerarenloopbaan met alle relevante partners en wil ook daar het vertrouwen en de vrijheid voor scholen vergroot zien. Je kan geen innovatief HR-beleid voeren binnen een kader, opgesteld in een realiteit van 30 jaar geleden. Kies voor een HR-beleid dat gericht is op de komende 15 jaar. Meer handvatten voor meer leerkrachten die meer werkgeluk uitstralen dient het motto te zijn. 

Wat Schoolmakers graag toevoegt aan het vooropgestelde beleid, is aandacht voor het volledige spectrum aan thema’s waar scholen op dit moment mee geconfronteerd worden. Het regeerakkoord blijkt terug te vallen op een “terug naar de kern”-narratief, terwijl veel scholen (zeker in grootstedelijke context) met problemen te maken krijgen die meer vragen dan een versterkte basis. Uitdagingen die onbeantwoord blijven, zijn:

• Hoe gaan we niet enkel reactief om met geweld op scholen (nultolerantie staat in de tekst) maar zorgen we er ook voor dat scholen een preventief en proactief beleid rond een verbindend schoolklimaat kunnen hanteren? 
• Welke paden zullen bewandeld worden om scholen die het moeilijk hebben om de grote diversiteit aan overtuigingen, godsdiensten, talen, culturele referentiekaders van leerlingen en ouders te verzoenen in een verbindend project? Wanneer gaan we het ontzettende belang van diverse rolmodellen (meer mannen, meer mensen met migratieroots …) voor de klas onderkennen én beleid voeren om die rolmodellen voor de klas te krijgen? 
• Hoe gaan we teams versterken om samen school te kunnen maken, om een professionele cultuur te ontwikkelen waarin ook spanningen en conflicten benoemd kunnen worden na een turbulente periode van corona, onzekere implementatie van de modernisering secundair onderwijs, een lerarentekort dat overblijvende leraren vaak belast met meer werk, directiewissels… Kortom: hoe verzekeren we de performantie van schoolteams in een complexe maatschappelijke context? 

Onder de mooie noemer “Samen school maken” worden initiatieven genoemd waarin verschillende doelgroepen kunnen bijdragen aan de versterking van ons onderwijs. Wat hier opvalt is dat vooral de rol van ouders wordt benadrukt, en dan vooral wanneer het fout loopt. Hoe zou het zijn om bij de uitvoering van het regeerakkoord ook in te zetten  op een proactief en preventief beleid dat vanaf de start ouders betrekt in een positieve omkadering van de studieloopbaan van hun kind? Ook lijkt het ons cruciaal om de oplijsting van de stakeholders die betrokken kunnen worden uit te breiden en de rol van lokale besturen en welzijnsspelers nog sterker te beklemtonen. Sterke lokale onderwijsflankerende netwerken tonen in verschillende steden en gemeenten nu reeds hun nut. We zijn ervan overtuigd dat ze bij de uitvoering van het regeerakkoord als voorbeeld kunnen dienen. Kortom: hoe kunnen we via lokale onderwijsnetwerken onze scholen nog beter omkaderen om uitdagingen aan te pakken zoals de negatieve effecten van kansarmoede?

Onder de noemer “vrijheid” kan je het inderdaad allemaal aan de school laten om hier creatief mee om te gaan, maar het niet-benoemen van deze problemen in een regeerakkoord lijkt ons een miskenning van de uitdaging waar scholen vandaag echt wel voor staan. Het is wat ons betreft cruciaal dat de uitvoering  van het beleid gebeurt in nauw overleg met de basis. Dat biedt de meeste kans de probleemanalyse zo grondig mogelijk te maken en tot gedragen oplossingen te komen.

Verder lijkt het ons nuttig om in de loop van de komende beleidsperiode een netoverschrijdend traject op te zetten met als ambitie om een visie voor ons onderwijs voor de komende vijftien à twintig jaar te ontwikkelen. De kleuters die in het schooljaar 2024-2025 ons onderwijs instappen, zullen in 2040 het leerplichtonderwijs achter zich laten en verdienen het om onderwijs te krijgen dat toekomstbestendig is én waar een lijn in zit. Ons onderwijsveld is ermee gebaat om voldoende snel bewust bezig te zijn met wat onze samenleving (en onze wereld) in 2040, en de decennia erna, nodig zal hebben aan menselijke vermogens en wat daar de concrete implicaties van zijn voor de komende tien jaar. Op dit moment komen we daar niet aan toe. U kan hier een maatschappelijk debat aanzwengelen van onschatbare waarde. 

Tot slot. Excellentie staat centraal in deze tekst, en dat is ook terecht. Mevrouw Demir, wij hebben vertrouwen dat u een straffe en excellente beleidsnota zal schrijven die de sterktes van dit regeerakkoord omzet in zeer concrete acties, de inhoud van het akkoord verrijkt met genoemde uitdagingen en verandering doorvoert volgens een planning en met prioriteiten die overlegd zijn met het veld. Samen school maken, dus. Dat werkt het best.

Veel succes!

Jan Royackers, Stijn Rooms, Charlotte Belliard, Kristof Steeno, Yves Larock, Lydwin Bulckens, Laurens Meeus, Joëlle Van de Peer, Esther Gheyssens, Britt Lotens, Ine Truijen, Anne De Smet, Jetje De Groof, Bert Smits, Zouhra Naeme, Erik Devlies

Samen onderwijs nóg sterker maken