Hoe vel je een summatief oordeel wanneer je enkel formatief gegevens mag verzamelen?

08 mei 2020

Nu er in tijden van afstandsleren wordt aangemoedigd om vooral in te zetten op formatieve evaluatie, hanteren we de term vlotter dan ooit tevoren. Op zich is het niet nieuw, maar nu wel extra relevant: we houden vinger aan de pols of de leerlingen mee zijn en passen op basis daarvan het lesverloop of leertraject aan. 

Vaak rijst de vraag: hoe ziet dat er dan uit, een formatieve toets? En: waarin verschilt hij van een summatieve toets? Het antwoord op die laatste vraag is simpel: in niets. Formatieve en summatieve toetsvormen zijn niet noodzakelijk andere toetsvormen. De termen zijn vooral benamingen voor het type beslissing dat je neemt op basis van de gegevens die uit de toets voortvloeien. Zowat alle formatieve toetsvormen zijn summatief inzetbaar en vice versa. 

De informatie die uit een evaluatie voortvloeit behandel je formatief wanneer je op basis daarvan richting en vorm gaat geven aan het verdere leerproces van de leerling. Bijvoorbeeld: je geeft een opdracht aan een klasgroep, en op basis daarvan merk je dat een bepaald leerstofonderdeel niet goed beheerst is. Geen nood: je bereidt een extra instructiemoment voor en een reeks oefeningen die daarop inspeelt. Dat is formatief handelen. 

De resultaten van die opdracht kan je ook summatief gaan behandelen. Dat betekent dat je ze meeneemt in eindbeslissingen. Geen bijsturing van leerproces, maar oordeel: leerling A behaalt een onvoldoende voor dit vak of vakonderdeel. Hij kan bijvoorbeeld overgaan naar het volgende jaar. Leerling B behaalt een voldoende. 

In bepaalde gevallen doe je beide. Op basis van de kerstexamens, die vaak in eerste instantie een summatieve functie hebben, kan je toch gaan beslissen om in januari terug te komen op een bepaald leerstofonderdeel. Maar andersom, op basis van formatieve toetsen, een summatief oordeel vellen? Dat is ongebruikelijk. Tot nu.

In deze coronatijden zijn de richtlijnen duidelijk: basisscholen geven best les tot 30 juni. Secundaire scholen kunnen eventueel examens organiseren in de laatste week van juni. Ten laatste 7 juli dient een leerling de einduitslag te kennen. Vanaf 3 weken voor de paasvakantie worden alle evaluatiegegevens als formatief beschouwd. Dat kan mogelijk botsen met het evaluatiebeleid van je school, dat opgenomen is in je schoolreglement en dus juridische waarde heeft. De noodmaatregelen maken mogelijk dat je daarvan afwijkt. Het schoolbeleid mag hertekend worden, de schoolraad dient enkel geïnformeerd te worden. 

Maar hoe doe je dat dan? Summatief beslissen eind juni, wanneer je enkel formatieve gegevens hebt? 

In eerste instantie is het belangrijk dat we zeer bewust monitoren welke leerling waar staat in zijn leerproces en welke informatie nog nodig is over de leerling om aan het einde van het jaar een beslissing te kunnen treffen. Dat vraagt ten eerste overleg met het volledige team, om op basis van de leerplandoelen de ontbrekende ‘informatie’ die nog over de leerling verzameld moet worden, te identificeren. Het vergt vervolgens om-denkwerk om de vertrouwde evaluaties te vertalen naar een afstandscontext en hierin te differentiëren waar nodig. Dat betekent: beschouw de inhoud niet als “gezien” na één keer aan te brengen, maar zet leerlingen die het moeilijk hadden op het rechte spoor. Voorzie vraag-en-antwoord-sessies of inhaaltaken zodat leerlingen kunnen bijbenen. Voorzie waar mogelijk geautomatiseerd en digitaal materiaal, dat bespaart je een hoop verbeterwerk. De lijst van Apps en Tools is schier eindeloos. Deze acties geven je telkens formatieve informatie, die je helpt het les- en leerproces waar nodig bij te sturen. 

Blijkt uit deze informatie, die op basis van formatief handelen is verzameld, dat een leerling voldoende progressie heeft gemaakt en gezien zijn/haar profiel en het beleid van de school voldoende de eindtermen beheerst, dan kan je summatief beslissen dat hij/zij mag overgaan. Daartoe buigt de klassenraad zich als team over alle beschikbare informatie, en beslist. 

Blijkt uit je informatie dat dit niet zo is, dan kan je die gegevens niét benutten om hem summatief een onvoldoende te geven of niet over te laten gaan. Je geeft de leerling dan ofwel:

  • het voordeel van de twijfel
  • het voordeel van de twijfel met een advies om in de vakantie in te zetten op extra voorbereiding voor het volgende schooljaar, bijvoorbeeld via een zomerschool
  • een uitgestelde beslissing, en wacht op extra informatie via bijkomende proeven, een herexamen, een uitgestelde of inhaalstage. 

Met andere woorden: je gebruikt je informatie die voortkomt uit formatief handelen niet in een summatief oordeel wanneer dat ten nadele is van de leerling. 

Jan Royackers en Jetje De Groof

Scholen die gebaat zijn met extra ondersteunend materiaal en begeleiding om op korte termijn te komen tot een aangepast evaluatiebeleid, kunnen terecht bij ons MOLVO-project op www.schoolmakers.be/molvo in de module “Leren en Evalueren”. Zowel voor het beleid- als voor het klasniveau is er een module beschikbaar. Voor het beleidsniveau bieden we onder andere een handige beslissingsboom aan om het evaluatiebeleid bij te sturen, en kan je een interview bekijken met de Onderwijsadvocaat Christophe Vangeel. Voor het klasniveau bieden we concrete evaluatievormen die je kan hanteren, extra achtergrond over efficiënte en effectieve feedback, en gaan we in op differentiatiemogelijkheden. 


Bronnen:

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten, publicaties en verhalen?

Schrijf je in op onze nieuwsbrief

Schoolmakers begeleidt leer- en veranderprocessen in scholen, van kleuter- tot volwassenenonderwijs. Wij werken nauw samen met raden van bestuur, directies, leerkrachten, leerlingen, oudercomités, pedagogisch begeleiders, ... Wij leveren maatwerk.

Volg ons op Twitter @Schoolmakers
Twitter feed is op dit moment niet beschikbaar.
Schoolmakers op Facebook Schoolmakers op Youtube
Schoolmakers CV, Dorpsstraat 1, BE-3020 Winksele - info@schoolmakers.be © 2024 Schoolmakers - Disclaimer & Privacy - Verkoopsvoorwaarden

Website door rubenvaes.be