De positiviteit in je school bevorderen

Vorige week kreeg ons onderwijsveld voor de zoveelste keer de niet-rooskleurige resultaten van een internationaal onderzoek voorgeschoteld: TIMSS 2023. De (schuld-aanwijzende) commentaren die volgden, nestelden zich allicht als een extra splinter in het sowieso reeds uitgedaagde psychosociale welzijn van tal van leraren. Tegelijkertijd is het geen optie weg te kijken van wat onderzoek ons leert. We dienen er alles aan te doen om de uitdagingen op een effectieve manier aan te pakken. Best doen we dat met een positieve kijk op een gewenste toekomst.

Positief blijven in moeilijke situaties is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Maar zeker niet onmogelijk. En ‘positiviteit bevorderen’ is één van de opdrachten van elke schoolleider, die met zijn/haar gedrag een positieve impact wil hebben tot op het niveau van de leerprestaties en ontwikkeling van leerlingen, studenten of cursisten. 

Weet, dat in de Masterclass Meesterlijk schoolleiderschap het thema ‘positieve sfeer op onze school’ zeker aan bod komt. In deze blog¹ lees je er alvast meer over.

Troeven die je als schoolleider in handen hebt

Positiviteit in je school maakt van je school een fijne plek voor leraren om te werken en te blijven ontwikkelen. Nog meer positiviteit in je school maakt van je school een nóg fijnere plek voor leraren om te werken en te blijven ontwikkelen. Beeld je het effect op leerlingen er ook even bij in.  Als schoolleider heb je de troeven in handen om dat mee te realiseren. 

Heel concreet kan je jouw wekelijkse to-do list aanvullen met de volgende vier taken. 

• vanuit een positieve houding omgaan met leraren, met andere medewerkers en met leerlingen
• actief ondersteunen van leraren en andere medewerkers om op een positieve manier met elkaar om te gaan
• actief ondersteunen van leraren en andere medewerkers om op een positieve manier om te gaan met de uitdagingen waarmee ze te maken krijgen, bijvoorbeeld met de toegenomen diversiteit in de klas
• zelf vertellen over jouw positieve kijk op de toekomst

Waar kan je naar streven? 

Positiviteit uit zich in scholen op vele manieren.

Het steven naar (een deel van) wat je in de bovenstaande opsomming leest, kan je als verwachting in je schoolteam ook onder woorden brengen.

Je eigen manier van zijn

Hoe schat jij je eigen positiviteit in als schoolleider, bijvoorbeeld op een schaal van 1 tot 10?  En ongeacht de score die je geeft, hoe uit jouw eigen positiviteit zich op een waarneembare manier op jouw school? Het bevorderen van positiviteit start bij het authentiek uiting geven aan je eigen positieve houding. 

En waar trekt jouw aandacht in de eerste plaats naartoe? Naar wat goed loopt op je school, of naar wat minder goed loopt op je school? Weet dat als je vooral aandacht geeft aan het positieve én je dat ook tot uiting brengt, je bezig bent met het bevorderen van de positiviteit. 

Wat we weten uit onderzoek

Mensen met een hoge mate van positiviteit beschouwen nare gebeurtenissen als tijdelijk, herkaderen eigen mislukkingen als ‘pech gehad’, zien in pittige uitdagingen snel de kansen, denken en spreken in positieve bewoordingen over de toekomst, zijn mild voor de fouten van anderen, wijzen zaken die fout lopen toe aan ‘de omstandigheden’, koesteren de overtuigen dat ze hun doelen kunnen bereiken. 

Op vlak van mentale gezondheid vergroot positiviteit ons welbevinden en verkleint het de kans  op burn-out. Op vlak van fysieke gezondheid bewijst onderzoek dat positiviteit de kans op een langer leven verhoogt. Positiviteit vormt samen met zelfvertrouwen, hoop en veerkracht het psychologische kapitaal, waarover iedereen beschikt. Een hogere mate van psychologisch kapitaal heeft een positieve impact op onze motivatie én op de resultaten die we in onze job realiseren. 

Het goede nieuws is dat optimistisch denken, net zoals pessimistisch denken, het gevolg is van een leerproces. Voor zover we weten worden baby’s niet geboren met een positieve kijk op de dingen, en evenmin met de negatieve kijk op de dingen. Het zijn de vroege en latere interactie met onze ouders, de omstandigheden waarin we opgroeiden, de leraren en vrienden die ons beïnvloed hebben, wat we in ons leven meegemaakt en ervaren hebben, de situatie op ons huidige werk, …  die zijn bepalend voor onze eerder positieve, of eerder negatieve ingesteldheid. Het gaat om de bril die we geleerd hebben op te zetten, om de mindset waarmee we naar lastige situaties kijken. Is het glas voor jou meestal halfleeg of halfvol? Of vol, want voor de helft gevuld met water en de andere helft met lucht. 

Flexibele positiviteit

De opdracht ‘positiviteit bevorderen’ bestaat erin om je schoolteam aan te zetten en te ondersteunen in het opzetten van een positieve(re) bril. Wat uitdrukkelijk niet hetzelfde is als het negeren of verbloemen van wat minder goed loopt, of van zaken waar leraren last van hebben. In die zin kan je ook spreken verschillende onderzoekers van een flexibele positiviteit: een vorm van positiviteit die ons niet verhindert om op een realistische manier naar problemen te kijken. Uitdagingen op je school kunnen best als echt lastig ervaren worden en dienen dan ook als lastig erkend te worden. Zelden is het op een school allemaal en altijd rozengeur en maneschijn. Evenmin is het op een school allemaal en altijd kommer en kwel. Het gaat over het vinden van de balans waarbij de positieve mindset duidelijk meer doorweegt, zonder te belanden in een optimisme dat de realiteit geweld aandoet.  ‘Always look at the bright side of live’ is geen doel van het bevorderen van positiviteit. Anderzijds leidt het bij veel mensen tot een brede glimlach wanneer ze het gelijknamige fragment uit de film Monty Python’s Life of Brian voor het eerst of voor de tiende keer bekijken. Test dit gerust even uit. 

Verder is het een uiting van realisme als je ervan uitgaat dat sommige problemen – ook op je school – gewoon niet of niet meteen oplosbaar zijn, of minstens buiten jouw zone van invloed liggen. Het totaal verouderde gebouw waarin je school gehuisvest is, een wettelijk kader dat het personeelsbeleid inperkt,…  Dan bestaat de positiviteit erin dat jij en jouw schoolteam erin slagen om er ondanks de situatie het beste van te maken. Dit vergt een enigszins stoïcijnse houding. 

“Heb de moed te accepteren wat niet in je vermogen ligt, de kracht om alles te doen wat wel in je vermogen ligt en de wijsheid tussen die twee onderscheid te maken.
  –  Epictetus 

Minstens drie instrumenten 

Je hebt minstens drie instrumenten ter beschikking voor het verder ontwikkelen en behouden van de positiviteit in het schoolteam:

1. een positieve taal gebruiken
2. de praktijk van het herkaderen
3. opgewektheid, vrolijkheid en humor

Herlees even de vorige zin. Er staat niet toevallig ‘het verder ontwikkelen en behouden’. Laat je die zinsnede weg, dan lees je: ‘(…) voor de positiviteit in jouw schoolteam’, alsof er in jouw schoolteam nog geen positiviteit aanwezig is. En ja, een positieve taal gebruiken is een kwestie van subtiliteit: het doet ertoe welke woorden je wel of niet gebruikt. Het scheelt welke zinnen je wel of net niet uitspreekt. 

‘We zijn nog niet klaar met deze verandering’, komt bij de meeste leraren bijvoorbeeld helemaal anders en minder positief over dan de uitspraak: ‘Als we rustig de nodige stappen zetten, geraken we er wel’. 

Eenvoudigweg door er bewust mee bezig te zijn, kan je jouw focus op positief taalgebruik versterken. 

Mijd bijvoorbeeld de volgende woorden en zinsneden: helaas, afdwingen, controleren, jammer genoeg, tot mijn spijt, niet genoeg, niet mogelijk, niet gebruikelijk, niet voldoende, nooit, onmogelijk, kan niet, verlies, probleem, weigeren, stop, nooit, geen, vergissing, mislukt/mislukking, weinig waarde, niet, niet in staat om, helaas, spijtig/jammer genoeg, ongezond, ondermaats, stommiteit, (zwaar in de) fout, ramp, te laat,… Deze woorden en zinsneden hebben allemaal een negatieve bijklank. Je wordt er misschien al moe van om ze zo na elkaar te lezen. 

Wat antwoord je wanneer iemand jou bedankt? ‘Geen probleem!’, of ‘Graag gedaan!’

Kies je voor een positieve taal dan ga je vaker woorden en zinsneden gebruiken als: ja, natuurlijk, opvolgen, we kunnen, fijn, vaak, mogelijk, interessant, als een kans zien, tegelijkertijd, koesteren, verkennen, mooi, aangenaam, slim, kan gebeuren, vinden, graag, lief, winst, is ons al eerder gelukt, laat er ons mee experimenteren, kunnen we leren, …

“Ik heb dat nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik dat kan.
    – Pippi Langkous (Astrid Lindgren)

De praktijk van het herkaderen is een techniek waarmee je een leraar of een groep leraren verleidt tot het innemen van een positiever of minstens milder perspectief ten aanzien van een situatie. Anders gezegd betekent herkaderen dat je ertoe bijdraagt dat een leraar of een groep leraren een alternatieve betekenis gaat geven aan een situatie, door hen er op een andere manier naar te laten kijken. Dit vormt vaak de eerste stap om te komen tot een positieve(re) kijk, waarin ook een oplossing schuilgaat. Het leidt ons hier te ver om de praktijk van het herkaderen helemaal toe te lichten. In de onder andere de Masterclass Meesterlijk schoolleiderschap doen we dat wel en voorzien we ook oefeningen om jou de techniek van het herkaderen eigen te maken. 

“We cannot solve our problems with the same thinking we used when we created them.
      – Albert Einstein

Tot slot, maar niet in de laatste plaats, is opgewektheid, vrolijkheid en humor een manier om de positiviteit in je schoolteam aan te wakkeren en te behouden. 

Een opgewekte goedemorgen te horen krijgen, is iets wat het overgrote deel van de mensen in hun job belangrijk vindt. Dat blijkt uit onderzoek. Als je zelf het voorbeeld geeft om vaak een opgewekte ‘goedemorgen’, ‘goedenavond’ en ‘fijn weekend’ uit te spreken, is de kans reëel dat leraren en andere collega’s jouw voorbeeld zullen volgen. Als dit niet spontaan lukt, kan je ook op een of ander overleg vertellen dat je dit belangrijk vindt. 

Hetzelfde geldt voor vrolijkheid. Dat onderwijs een ernstige en belangrijke aangelegenheid is, hoeft niet te beletten dat er plaats kan zijn voor vrolijkheid. Niet in de zin dat je als schoolleider een clownspak dient aan te trekken, zoals in de satirische reeks De Luizenmoeder te zien was. Wel in de zin dat je ruimte creëert voor ontspannen ontmoetingen, waar al eens hartelijk gelachen kan worden met grappige en straffe verhalen van collega’s. Of las af en toe een fijne energizer in tijdens personeelsvergaderingen. Zo heeft bijvoorbeeld de eenvoudige 123-energizer in tal van scholen al erg veel vrolijkheid opgewekt. 

Wat humor betreft, voegt een grappige toepasbare cartoon misschien al een luchtige noot toe in de voor de rest ernstige communicatie in de interne nieuwsbrief. Verder leert de ervaring dat veel leraren fijne woordspelingen en flauwe grappen appreciëren – zo lang deze niet al te flauw zijn.

Ten slotte

Wat ik hierboven schijf is allerminst een oproep tot een ongebreideld optimisme. In het tijdperk waarin we ons bevinden zou dat ongepast zijn. Dan denken we niet enkel aan de huidige grote uitdagingen in de wereld, maar zeker ook aan de kleinere complexe uitdagingen waarmee we als onderwijsprofessionals en als schoolteams dagelijks te maken hebben. Voor die uitdagingen is een flexibele positiviteit een na te streven ambitie. Het is een opdracht voor iedereen die in ons onderwijs actief is, dus niet enkel voor onze directeurs, opleidingshoofden en coördinatoren.

Aarzel niet om contact op te nemen. Doe dat bijvoorbeeld als je rond ‘positiviteit in je school’ een kort of langer traject wenst op te zetten.

Yves Larock

1. Deze blog is gebaseerd op een hoofdstuk uit het boek Meesterlijk Schoolleiderschap. Inspiratie voor impact in onderwijs.
   ↩︎