Hanteer een integrale aanpak bij verandering

In deze blog overloop ik eerst tien principes om tot een gedragen verandering te komen. Daarna focus ik op het derde principe: de keuze voor een integrale aanpak en de vragen die je daartoe kunt stellen. Tot slot nodig ik je uit om vrijblijvend contact op te nemen.

Delen van deze blog zijn overgenomen uit het boek Meesterlijk Schoolleiderschap. Inspiratie voor impact in onderwijs.

Tien principes om tot een gedragen verandering te komen?

1. Ontwerp elk veranderingsproces in je school op maat van wat nodig is om de ambities voor de vooropgestelde verandering te realiseren.
2. Integreer aspecten van projectmatig werken (doelen, tussendoelen, fasering, projectopvolging, …) in het ontwerp van het veranderproces.
3. Kies voor een integrale aanpak waarbij je verbindingen maakt tussen visie, leiderschap, structuur, procedures, processen, cultuur en de dagdagelijkse interacties op je school.
4. Ga ervan uit dat verandering tijd vergt. Dat wil niet zeggen dat je moet talmen om snel eerste stappen te zetten en snel eerste resultaten te boeken. Stimuleer je collega’s om te experimenteren.
5. Hanteer een ruim tijdskader. Waar komt je school vandaan? Welke geschiedenis draagt ze mee? Waar gaat de school naartoe?
6. Motivatie voor verandering ontstaat pas wanneer je de leerkrachten en andere betrokken aanspreekt op hun reeds aanwezige competenties, op hun autonomie en op hun verbindingen met elkaar en met de school.
7. Bewaak en activeer betrokkenheid. Informeer je collega’s regelmatig en wees transparant.
8. Zoek aansluiting bij reeds aanwezige positieve krachten. Zonder dat je daarbij voorbij gaat aan tekorten en onzekerheden.
9. Hou rekening met machtsverhoudingen en wees je bewust van de micropolitiek in je school: van het feit dat er diverse soorten professionele belangen in het geding zijn (zelfbelangen, materiële belangen, organisatorische belangen, sociaal-professionele en cultureel-ideologische belangen). Integreer de belangen.
10. Ontwikkel cocreatief leiderschap als krachtigste vorm van leiderschap bij ontwikkeling en verandering (i.c. ook sterkste vorm van gedeeld leiderschap – zie blog op site van schoolmakers hierover). En ontwikkel bij alle betrokkenen een  cocreatieve houding.

De effectieve vertaling van deze 10 principes naar een concreet veranderingstraject (met een fasering, bevragingen, bijeenkomsten, besluitvorming, enzovoort) is volledig afhankelijk van de vooropgestelde verandering. En meestal zijn er dan nog verschillende manieren de beoogde verandering te realiseren. Erg effectief is dat je je bij het ontwerp en de uitvoering van een veranderingstraject laat bijstaan door een regiegroep. Die groep van leerkrachten en andere collega’s kan ook mee het ambassadeurschap voor de verandering opnemen richting de collega’s.

Focus op een integrale aanpak

Kies voor een integrale aanpak waarbij je verbindingen maakt tussen visie, leiderschap, structuur, procedures, processen, cultuur en de dagdagelijkse interacties op je school. Besef dat al deze organisatieaspecten, die samen het organisatiesysteem van jouw school vormen, sowieso invloed op elkaar uitoefenen.

In een veranderproces is het relevant om je vragen over verschillende organisatieaspecten te stellen  (zie verder). Verder is passend anticiperen op eventuele weerstanden vaak een goed idee.

Wees je bovendien bewust dat je school geen eiland is. Je school ondervindt permanent invloed van andere systemen, die samen de context van een school vormen. Denk bijvoorbeeld aan de invloed die uitgaat van de gezinnen van de leraren en van de leerlingen; de invloed die uitgaat van het hele onderwijsveld; de invloed die uitgaat van de buurt waarin jouw school gevestigd is; de invloed die uitgaat van evoluties in de samenleving op Politiek, Economisch, Sociologisch, Technologisch, Ecologisch en Legaal vlak. 

Organisatievragen

Om een integrale organisatiekijk op je school te krijgen kan je vragen plukken uit de onderstaande reeks met vragen. Je kan ze gebruiken wanneer het relevant is in één of ander verandertraject. 

Vragen met betrekking tot missie, visie en strategie van de school

• Waartoe en voor wie bestaan we? 
• Wat is onze kijk op onze omgeving en op onze bijdrage tot onze omgeving? 
• Wat maakt onze school uniek? 
• Hoe willen we gezien worden door de externe wereld?
• Hoe brengen we de visie van de school in onze school tot leven?
• Waar willen we binnen vijf jaar staan?

Vragen met betrekking tot het schoolleiderschap

• Welk leiderschap streven we na in onze school? 
• Op welke facetten van schoolleiderschap moeten we meer/minder focus leggen? 
• Op wie rekenen we om welke facetten van schoolleiderschap op te nemen?
• Hoe versterkt het schoolleiderschap de cultuur en structuur van de school? 
• Welke ondersteuning krijgen de overlegorganen en individuele medewerkers om te groeien in het opnemen van verantwoordelijkheden?

Vragen met betrekking tot organisatiestructuur van de school

• Hoe organiseren we onze kernprocessen en onze ondersteunende en bestuurlijke processen?
• Welk overlegorgaan is verantwoordelijk voor welke kernprocessen, ondersteunende processen en bestuurlijke processen?
• Hoe verdelen we taken en verantwoordelijkheden in onze school?
• Welke coördinatietaken leggen we bij wie in de school? 
• Hoe ziet het organogram van de school eruit? 
• Welke inefficiënties stellen we in onze school vast? Hoe lossen we de inefficiënties op? 

Vragen met betrekking tot de ondersteunende processen

• Welke hulpmiddelen, procedures en technologie voorzien we voor de leraren en voor de andere medewerkers?
• Hoe volgen we de leerlingenprestaties op? En de evoluties hierin? 
• In welke mate zijn onze systemen ondersteunend? 
• Op welke manier zijn onze informatiesystemen afgestemd op de noden van de interne en externe stakeholders?
• Op welke ondersteuning kunnen de medewerkers van onze school rekenen? 
• Welke facetten van ons personeelsbeleid lopen goed en/of kunnen we nog versterken? 
• Wie zijn onze specifieke externe stakeholders (types leerlingen, leveranciers, overheden, media, sectororganisaties, publieke organisaties, concurrenten, …)?
• Welke interne en externe stakeholders betrekken we op welke manier bij het versterken van onze kernprocessen en van onze ondersteunende en bestuurlijke processen?

Vragen met betrekking tot cultuur 

• Wat kunnen we zeggen over de relaties in onze school? 
• Welke symbolen zijn zichtbaar in onze school? 
• Welke verhalen van vroeger doen de ronde als heldenverhalen? 
• Wat zijn onze gewoonten en gebruiken in het omgaan met elkaar?
• Wat is taboe in onze school?
• Wat zijn de waarden en normen die we hanteren? 
• Uit welke bouwstenen bestaat het DNA van onze school? 
• Wat merken nieuwe collega’s of bezoekers op als ze voor het eerst in onze school komen? 
• Wat zijn gedeelde dromen die binnen de school leven? 
• Hoe werken we aan een open collegiale sfeer op elke plek in de school?

Yves Larock