We verliezen tussentijd. Kunnen we dat virtueel vervangen?

08 juni 2020

Beeld je deze situaties in.

• Je wacht je leerlingen op aan het klaslokaal.
• Je gaat samen met de stagiaire een broodje kopen.
• Je wandelt rond in je klas en je kijkt mee over de schouders.
• Je stapt ‘s morgens door de gangen, langs de trappen naar een klaslokaal of je bureau.
• Je zit met je collega’s klaar voor de personeelsvergadering start.
• Je passeert even langs het onthaal bij een stagebezoek. 
• Je collega pikt je op aan het station. Je zit nog tien minuutjes samen in de auto.
• Je loopt over de speelplaats, tijdens de speeltijd.
• Je tankt samen koffie – als tussenstop.
• Je belandt naast een leerling op de bus op uitstap.

Er zitten twee constanten in deze voorbeelden: beweging en fysieke nabijheid.
We spenderen best veel tijd aan vertrekken, onderweg zijn, wachten, toekomen, stoppen en terug vertrekken. Ook op school. Het is die tijd die wegvalt als we virtueel leren en werken. Die tijd is ‘tussentijd’.

Tussentijd is tijd waarin we elkaar doelloos ontmoeten en spontaan contact maken. Tijd waarin we voelen wat er er leeft en speelt, omdat we de ander zien en ‘ervaren’. Fysieke nabijheid zorgt ervoor dat we met al onze zintuigen kunnen voelen en beleven.

Wat maakt tussentijd zo waardevol?

• Tussentijd zet je in je blootje. Je toont jezelf als mens, eerder dan als leraar, collega, directeur, leerling, … Het maakt face-to-face interactie soms ongemakkelijk, kwetsbaar, risicovol zelfs. Je staat met je mond vol tanden, wordt onverwachts aangesproken, moet omgaan met small talk of geroddel. Tussentijd doet ons mens worden. Wie informeel contact vermoeiend of spannend vindt, leert doseren. Wie er energie uithaalt, zoekt het op.
• In tussentijd heb je geen echte taak. Er moet niks. Er kan vanalles. Net daarom gebeuren er betekenisvolle dingen. Tijdens het wachten pik je op wat je leerlingen bezig houdt. Bij de koffie samen laat onder collega’s  stoom af (o zo belangrijk). Terwijl je met je stagaire een broodje eet, ontdek je een gemeenschappelijke interesse. Kortom: je bent aanwezig, je merkt op, je verbindt. Aanwezigheid is van onschatbare waarde. In ons onderwijs en daarbuiten. Daar kan geen wekelijkse hobby, effectieve vergadering of geplande quality time tegenop.
• Ons lijf spreekt boekdelen. Meer nog: het spreekt voor zich. Collega Charlotte Arnou verwoordt het zo: achter ons scherm zijn we tweedimensionaal, in het echt zijn we multisensorieel. In real life zenden en ontvangen we informatie via al onze zintuigen.

Ons lijf verraadt ons gevoel, onze zorgen en ons plezier. Onze gezichten zenden en ontvangen non-verbale signalen. Een scherm kan als filter dienen. Soms is dat een helpende filter die prikkels behapbaar maakt, waardoor het veiliger wordt. Soms zit het scherm in de weg om de ander echt te kunnen lezen. 

• In tussentijd is er polijstruimte. Mooi woord uit deze blog van Philippe Bailleur om de informele ruimte te duiden waar we van gedachten wisselen, elkaar terug vinden, nuance brengen, voelen dat de ander ons nodig heeft, de ‘scherpe kantjes’ weg vijlen als er pittige momenten of lastige besluiten waren, …   Het zijn sociale oplaad- en afstemmingsmomenten die als smeermiddel werken. Daarom is tussentijd misschien niet zo efficiënt, maar wel effectief.
• Tussentijd werkt motiverend. Face-to-face ontmoetingen zorgen ervoor dat je steun ervaart, zuurstof krijgt, weet wat van je verwacht wordt, je erkend voelt. Schoolmakers Jetje en Charlotte beschrijven in deze blog hoe tussentijd een wezenlijk ingrediënt is van motivatie bij studenten. De offline deuren open graag, vraagt Annemie Hautekeete, want online leven is schadelijker voor een student dan het coronavirus.

Kunnen we tussentijd virtueel vervangen?

Het korte antwoord is: nee. Als je niet lijfelijk samen bent, is het lastig om elkaar op den bots te ontmoeten. 

Het lange antwoord is genuanceerder. Met wat moeite en creativiteit kan je tussentijd online wél een plaats geven. Dat vraagt gedeelde tijd en ruimte, ook al is die ruimte virtueel.

Geef je synchroon les? Of leid je een vergadering onder collega’s? Zo geef je ‘online tussentijd’ een kans:

1. Zorg voor een digitale wachtkamer voor de les of vergadering begint. Kondig het ook zo aan: je bent welkom vanaf dan, we starten pas een kwartier later. Zo kunnen ‘de deelnemers’ alvast chitchatten zonder jou als ze dat willen. Jij stapt later de virtuele ruimte binnen.
2. Blijf even hangen als het gedaan is. Je toont je beschikbaar en betrokken. Gegarandeerd blijft er iemand plakken. Met een zorg, een vraag, een weetje.
3. Maak bij de start contact ‘in kleine dingen’. Overloop bij een kleinere groep de namen, merk op wie een nieuw kapsel heeft, welke huisgenoten of huisdieren er voor de camera passeren, … 
4. Introduceer dit soort virtual meeting bingo. Humor en zelfrelativering kunnen de drempel verlagen om contact te maken.
5. Werk met alles wat je hebt om interactie te bevorderen: break-out rooms, chatfuncties, whiteboards, post-its, … Hoe kleiner de interactiegroep, hoe vlotter iedereen spreekt en hoe makkelijker je ingaat op non-verbale signalen.
6. Zorg voor pauzes. Zet bij de start van de pauze break-out rooms per 2 of 3 open (en wissel de samenstelling van de groepjes af). Zo creëer je het ‘pauzegevoel’: aan het koffiemachine of in de wachtrij aan het toilet loop je iemand tegen het lijf. Een moment bij uitstek om te polijsten. Als de pauze erop zit, maak je een ‘zachte overgang’ naar de grote groep.
7. Let extra goed op non-verbale communicatie. Speel erop in. Als je de kans hebt om met twee les te geven/te begeleiden, vraag dan feedback op je eigen non-verbale communicatie. Gebruik eventueel de privé chatfunctie als je je zorgen maakt en graag polst hoe het gaat.
8. Observeer de context waarin iedereen zich bevindt. Kijk zonder al te veel voyeurisme binnen in een huiskamer of bureau. Het helpt je om nu en straks te connecteren.
9. Begin je les of vergadering met een check-in. Dat is een meer formele manier om te verbinden met elkaar en met wat je te doen staat. Maak er een gewoonte van.
10. Geef het goede voorbeeld, en laat het dan los. Je kan niemand dwingen om zich te tonen in een check-in of te blijven plakken. Evenmin kan je verhinderen dat er via privé berichten commentaar wordt gegeven of geroddeld. Tussentijd is kwetsbare tijd vol kansen, ook online.

Toegegeven: tussentijd ensceneren voelt wat vreemd. Je maakt er een taak van, terwijl het net geen taak hoort te zijn. De ideeën hierboven tonen dat je  de gelegenheid kan scheppen zonder te forceren. Zo vergroot je de kans dat we ook online van mens tot mens verbinden. 

Tot slot. Tussentijd is een raar beestje. Het is zodanig vanzelfsprekend dat we het pas opmerken als het er niet meer is. Sommigen onder ons snakken intussen naar sociaal contact zonder al die spelregels. Andere, meer introverte, mensen zitten niet te wachten op tijden waarin het sociaal verkeer terug raast. Misschien is dat de grootste winst na het gebrek aan tussentijd: we beseffen terug wat het ons oplevert, én wat het van ons vraagt.

Saskia Vandeputte

Inspiratiebronnen

In het virtuele klaslokaal ligt verveling op de loer.

Joepie, virtueel werken. En wat zijn we aan het verliezen?

Hoe kom jij de virtuele les of vergadering binnen? 15 manieren voor een online check-in met leerlingen of collega’s

Het zijn hoogdagen voor de introvert

Online leven is schadelijker dan Coronavirus